راهنمای بازدید از غارها: نکات ایمنی، آمادگی های لازم و غارنوردی مسئولانه - مجله بای بلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

برای شروع، باید بدانید که غارها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: غارهای توریستی (نمایشی) و غارهای وحشی (فنی) که بازدید از هرکدام نیازمند رویکردی کاملاً متفاوت است . در این گزارش، به تفصیل به بررسی نکات و آمادگی‌های لازم برای بازدید از هر دو نوع غار می‌پردازیم.

1. انواع غارها و تفاوت‌های کلیدی آن‌ها

درک تفاوت بین غارهای توریستی و وحشی، اولین و مهم‌ترین گام برای یک ماجراجویی ایمن است.

• غارهای توریستی (نمایشی): این غارها برای بازدید عموم آماده‌سازی شده‌اند . دارای مسیرهای مشخص، کف‌سازی شده، پله، نرده و سیستم روشنایی مصنوعی هستند که بازدید را برای افراد عادی و خانواده‌ها آسان و امن می‌کند . بازدید از این غارها (مانند علیصدر و کتله‌خور) سطح دشواری بسیار پایینی دارد و به تجهیزات خاصی جز کفش و لباس راحت نیاز ندارد . تجربه در این غارها، یک گردش تفریحی با تمرکز بر تماشای زیبایی‌های طبیعی در محیطی کنترل‌شده است .

  • تورهای ماجراجویانه (Wild Cave Tours): برخی از غارهای توریستی بزرگ مانند غار ماموت در آمریکا، تورهای ویژه‌ای در بخش‌های توسعه‌نیافته و طبیعی غار برگزار می‌کنند . این تورها که تحت نظارت کامل راهنما انجام می‌شوند، گزینه‌ای عالی برای تجربه حسی شبیه به غارنوردی وحشی در یک محیط کنترل‌شده هستند .

• غارهای وحشی (فنی): این غارها در حالت کاملاً طبیعی و دست‌نخورده خود قرار دارند و فاقد هرگونه امکانات رفاهی یا ایمنی هستند . پیمایش آن‌ها نیازمند آمادگی جسمانی بالا، مهارت‌های فنی و تجربه است و می‌تواند بسیار دشوار و خطرناک باشد . این غارها ممکن است شامل دهلیزهای تنگ، چاه‌های عمودی، مسیرهای آبی و تاریکی مطلق باشند که عبور از آن‌ها به تجهیزات تخصصی نیاز دارد . تجربه در این غارها یک ورزش ماجراجویانه و اکتشافی است که با چالش‌های فیزیکی و ذهنی همراه است .

2. برنامه‌ریزی و آمادگی پیش از بازدید

اقدامات صحیح قبل از ورود به غار، پایه و اساس یک برنامه موفق و ایمن است.

• تحقیق و کسب اطلاعات: پیش از هر اقدامی، نوع غار (توریستی یا وحشی) را مشخص کنید . برای غارهای وحشی، اطلاعاتی مانند طول مسیر، نقشه، عمق، میزان سختی، دمای داخلی، وجود حیوانات و خطرات احتمالی (مانند احتمال سیل) را به دست آورید . در صورت لزوم، مجوزهای لازم را از مالکان زمین یا سازمان‌های مربوطه کسب کنید .

  • ویژگی‌های غار مناسب برای مبتدیان: اگر قصد دارید اولین غار وحشی خود را تحت نظارت یک راهنمای مجرب پیمایش کنید، غاری را انتخاب کنید که دارای ویژگی‌های زیر باشد:
    • افقی بودن: فاقد چاه یا دیواره‌های عمودی که نیاز به تکنیک‌های طناب (SRT) داشته باشد .
    • سادگی نقشه: دارای یک مسیر اصلی و بدون انشعابات پیچیده برای کاهش خطر گم شدن .
    • طول کوتاه: یک برنامه چند ساعته (مثلاً 2 تا 4 ساعت) برای جلوگیری از خستگی مفرط کافی است .
    • خشک بودن: غارهای خشک یا با سطح آب بسیار کم، خطر هیپوترمی را کاهش می‌دهند .

• بررسی وضعیت آب و هوا: این مورد برای غارهای وحشی حیاتی است . بارندگی می‌تواند به سرعت باعث بالا آمدن سطح آب و وقوع سیلاب‌های خطرناک شود . حتماً پیش‌بینی آب و هوا را برای روزهای قبل، حین و بعد از برنامه خود بررسی کنید و در فصول بارندگی از ورود به غارهای مستعد سیل خودداری نمایید .

• اطلاع‌رسانی و قانون سه نفر: هرگز به تنهایی غارنوردی نکنید . این یک اصل ایمنی بنیادی است . همیشه به‌صورت گروهی این فعالیت را انجام دهید و قبل از حرکت، یک فرد مسئول و معتمد را از جزئیات برنامه خود شامل مکان دقیق غار، اسامی همراهان، زمان ورود و زمان تقریبی خروج مطلع کنید .

  • قانون سه نفر (The Rule of Three): حداقل اندازه یک گروه ایمن، سه نفر در نظر گرفته می‌شود، هرچند بسیاری از منابع معتبر، گروه چهار نفره را ایده‌آل می‌دانند . منطق این قانون در مدیریت شرایط اضطراری مشخص می‌شود؛ در صورت مصدومیت جدی یک نفر:
    1. یک نفر کنار مصدوم می‌ماند: تا کمک‌های اولیه را ارائه دهد، او را گرم نگه دارد و از نظر روحی حمایت کند .
    2. نفر سوم برای درخواست کمک می‌رود: این فرد با داشتن اطلاعات دقیق از محل، از غار خارج شده و تیم امداد را مطلع می‌کند .این ساختار تضمین می‌کند که مصدوم تنها رها نمی‌شود و فرآیند امدادرسانی به سرعت آغاز می‌گردد .

• آمادگی جسمانی و روانی: پیمایش غارهای وحشی فعالیتی چالش‌برانگیز است و به توانایی جسمی و روحی مناسب نیاز دارد . اگر فوبیای مکان‌های تاریک و بسته دارید، از این فعالیت صرف‌نظر کنید. حفظ خونسردی در شرایط اضطراری یکی از مهم‌ترین مهارت‌های روانی است .

• همراهی با گروه یا راهنمای مجرب (برای غارهای وحشی): اگر مبتدی هستید، تلاش برای پیمایش یک غار وحشی به صورت انفرادی یا با افراد بی‌تجربه بسیار خطرناک است . پیوستن به گروه‌ها و انجمن‌های غارنوردی معتبر (که در سطح بین‌المللی Grotto نامیده می‌شوند) بهترین و ایمن‌ترین نقطه شروع است .

  • انجمن غارنوردی (Grotto) چیست؟ این انجمن‌ها، سازمان‌های محلی و معمولاً غیرانتفاعی هستند که علاقه‌مندان به غارنوردی را با هدف کاوش، مطالعه و حفاظت از غارها گرد هم می‌آورند . در ایران، این فعالیت‌ها اغلب تحت نظر فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی و هیئت‌های استانی سازماندهی می‌شوند .
  • مزایای عضویت در این گروه‌ها:
    • آموزش تخصصی: دسترسی به دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی منظم از سطح مبتدی تا پیشرفته، شامل تکنیک‌های کار با طناب (SRT)، نقشه‌برداری و امداد و نجات .
    • سفرهای گروهی امن: فرصت شرکت در برنامه‌های متناسب با سطح مهارت شما تحت سرپرستی اعضای باتجربه در یک محیط کنترل‌شده .
    • جامعه حمایتی و مربیگری: قرار گرفتن در جمعی از افراد باتجربه که دانش و مهارت خود را در اختیار شما قرار می‌دهند و به پیشرفت شما کمک می‌کنند .
    • دسترسی به تجهیزات: بسیاری از گروه‌ها تجهیزات گران‌قیمت غارنوردی را به اعضای مبتدی خود قرض می‌دهند .
  • چگونه یک گروه معتبر پیدا کنیم؟ بهترین راه، تماس با فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی یا هیئت کوهنوردی استان محل زندگی‌تان است تا لیست باشگاه‌های رسمی را دریافت کنید .

3. تجهیزات ضروری برای بازدید از غار

تجهیزات مورد نیاز بسته به نوع غار کاملاً متفاوت است.

تجهیزات برای غارهای توریستی:

• پوشاک و کفش مناسب: کفش پیاده‌روی راحت و لباس متناسب با دمای خنک داخل غار کافی است .

تجهیزات برای غارهای وحشی (فنی):

ورود به این غارها بدون تجهیزات کامل و تخصصی غیرممکن و بسیار خطرناک است .

• تجهیزات حفاظت شخصی و روشنایی:

  • کلاه ایمنی (کاسکت): حیاتی‌ترین وسیله برای محافظت از سر در برابر ریزش سنگ و برخورد با دیواره‌ها .
  • سیستم روشنایی: تاریکی مطلق، بزرگ‌ترین چالش در غار است . همیشه حداقل سه منبع نوری مستقل به همراه داشته باشید: یک چراغ پیشانی (هدلمپ) اصلی، یک چراغ پیشانی یدکی و یک چراغ قوه دستی ضدآب .
  • باتری اضافه: به مقدار کافی و حداقل برای چهار بار تعویض باتری‌ها، باتری یدکی در کیسه‌های ضدآب همراه داشته باشید .
  • دستکش و محافظ زانو و آرنج: برای محافظت در برابر خراشیدگی و رطوبت در مسیرهای تنگ و سینه‌خیز .

• پوشاک و کفش مناسب (سیستم لایه‌ای):دمای داخل غارها معمولاً ثابت و پایین است (در ایران حدود 10 تا 15 درجه سانتی‌گراد) و رطوبت بالا، احساس سرما را تشدید می‌کند . خیس شدن در این شرایط می‌تواند به سرعت منجر به هیپوترمی (افت خطرناک دمای بدن) شود . بنابراین، سیستم لباس‌پوشی لایه‌ای کلید ایمنی شماست:

  • لایه اول (پایه - Base Layer): این لایه که با پوست در تماس است، باید رطوبت (عرق) را از بدن دور کند. از لباس‌های ساخته شده از الیاف مصنوعی (مانند پلی‌استر یا پلی‌پروپیلن) یا پشم مرینوس استفاده کنید .
  • لایه میانی (عایق - Mid Layer): این لایه وظیفه حفظ گرمای بدن را دارد. لباس‌های پلار (Fleece) بهترین گزینه هستند زیرا حتی در صورت خیس شدن، بخش زیادی از خاصیت عایق بودن خود را حفظ می‌کنند .
  • لایه بیرونی (پوسته - Outer Layer): یک لباس سرهمی (کاورال) مقاوم از جنس کوردورا (Cordura) یا PVC که از شما در برابر سایش با سنگ‌ها، گل و آب محافظت می‌کند .
  • کفش مناسب: کفش باید محکم و مقاوم با زیره‌ای چسبنده باشد . برای غارهای آبی، چکمه‌های لاستیکی بلند انتخاب بهتری هستند.

هشدار حیاتی: چرا پنبه مرگبار است؟در دنیای فعالیت‌های فضای باز، شعار «پنبه می‌کشد» (Cotton Kills) یک اصل جدی است . لباس‌های پنبه‌ای (مانند تیشرت نخی و شلوار جین) به «قاتل خاموش» معروفند . پنبه حجم زیادی آب را جذب کرده، با خیس شدن تمام خاصیت عایق بودن خود را از دست می‌دهد و گرمای بدن را به سرعت تخلیه می‌کند که این امر خطر جدی هیپوترمی را به همراه دارد . هرگز از لباس‌های پنبه‌ای در غارنوردی وحشی استفاده نکنید .

• تجهیزات فنی (برای غارهای عمودی):

  • این تجهیزات شامل طناب، هارنس (صندلی صعود و فرود)، کارابین، و ابزارهای فرود و صعود (مانند یومار و کرول) می‌شود که استفاده از آن‌ها نیازمند آموزش تخصصی است .

• محتویات کوله‌پشتی غارنوردی:کوله پشتی باید کم‌حجم، استوانه‌ای، مقاوم و ضدآب باشد . محتویات ضروری آن عبارتند از:

  • کیت کمک‌های اولیه تخصصی: علاوه بر وسایل معمول، باید شامل پتوی نجات (space blanket) برای مقابله با هیپوترمی، باندهای فشاری، مواد ضدعفونی کننده و داروهای شخصی باشد .
  • آب و غذای کافی: آب در بطری مقاوم و غذاهای پرانرژی، کم‌حجم و فاسد نشدنی (مانند مغزیجات، شکلات و انرژی‌بار) .
  • وسایل بقا: سوت، فندک یا کبریت ضدآب، چاقوی چندکاره و یک کیسه زباله بزرگ (که می‌تواند به عنوان پانچو یا پناهگاه اضطراری استفاده شود) .
  • لوازم یدکی: یک لایه لباس گرم اضافی (مانند بلوز پلار) و جوراب خشک که در کیسه‌ای ضدآب نگهداری می‌شوند .
  • کیسه‌های مخصوص فضولات انسانی (WAG bags): برای دفع صحیح فضولات انسانی و جلوگیری از آلودگی محیط غار .

4. اصول غارنوردی مسئولانه: "هیچ اثری از خود به جای نگذارید"

شعار غارنوردان مسئولیت‌پذیر این است: "جز عکس چیزی برندار، جز ردپای حساب‌شده چیزی به جا نگذار و جز زمان چیزی را مکش" .

1. از قبل برنامه‌ریزی کنید و آماده باشید .
2. بر روی سطوح بادوام حرکت کنید: همیشه در مسیرهای مشخص شده حرکت کنید . از پا گذاشتن روی کف‌پوش‌های رسی نرم خودداری کنید . هنگام حرکت، همیشه سه نقطه اتکا (دو دست و یک پا، یا دو پا و یک دست) را با سطوح پایدار حفظ کنید .
3. زباله‌ها را به درستی دفع کنید: "هر آنچه را با خود به داخل می‌برید، با خود خارج کنید" .
4. آنچه را که پیدا کردید، سر جایش بگذارید: هرگز سنگ‌ها، بلورها، فسیل‌ها یا آثار باستانی را خارج نکنید . دیوارنویسی تخریبی نابخشودنی است .
5. هرگز در غار آتش روشن نکنید: دود ناشی از آن دیواره‌ها را برای همیشه سیاه کرده و به حیات وحش آسیب می‌رساند .
6. به حیات وحش احترام بگذارید: از ایجاد سر و صدای زیاد و روشن کردن نور مستقیم به سمت موجوداتی مانند خفاش‌ها خودداری کنید .
7. مراقب سایر بازدیدکنندگان باشید: با پرهیز از سر و صدای بلند، سکوت غار را حفظ کنید و به تجهیزات گروه‌های دیگر دست نزنید .

5. حفاظت از محیط زیست غار: دو اقدام حیاتی

چرا نباید به تشکیلات غار دست زد؟

استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌ها (غارسنگ‌ها) طی هزاران سال شکل می‌گیرند . چربی و آلودگی‌های روی پوست دست انسان، این فرآیند را متوقف کرده و باعث "مرگ" آن بخش از غارسنگ می‌شود .

سندروم بینی سفید و لزوم ضدعفونی تجهیزات

سندروم بینی سفید (WNS) یک بیماری قارچی مرگبار برای خفاش‌ها است که هاگ‌های آن توسط انسان از غاری به غار دیگر منتقل می‌شود . برای جلوگیری از این فاجعه، ضدعفونی کردن تمام تجهیزات قبل و بعد از هر برنامه غارنوردی الزامی است .پروتکل ضدعفونی: تمام گل و لای را پاک کرده، وسایل را در کیسه جداگانه قرار دهید، لباس‌ها را با آب داغ (بالای 55 درجه سانتی‌گراد) بشویید و تجهیزات را به مدت 10 دقیقه در محلول 10٪ سفیدکننده خانگی غوطه‌ور کنید .

6. خطرات اصلی و مدیریت بحران در غارهای وحشی

آگاهی از خطرات و نحوه واکنش به آن‌ها در غارهای وحشی برای حفظ جان ضروری است. این خطرات در غارهای توریستی به دلیل ایمن‌سازی محیط، به حداقل رسیده‌اند .

الف) سیل و آب‌گرفتگی (Flash Flood)

این یکی از جدی‌ترین خطرات در غارهاست .

• علائم هشداردهنده: افزایش ناگهانی سطح یا سرعت جریان آب، کدر شدن آب، شنیدن صدای غرش مانند قطار، یا وزش ناگهانی باد به سمت بیرون از دهانه غار .
• پروتکل واکنش فوری: در صورت مشاهده علائم، فوراً به سمت دهانه غار بازگردید . اگر مسیر خروج مسدود است، هرگز برای عبور از سیلاب تلاش نکنید و بلافاصله به بالاترین نقطه ممکن در غار پناه ببرید و منتظر بمانید .

ب) ریزش سنگ (Rockfall)

• علائم هشداردهنده: شنیدن صدای ترک خوردن یا ریزش سنگ‌ریزه، مشاهده توده‌های سنگ ناپایدار .
• پروتکل واکنش فوری: با صدای بلند فریاد بزنید "سنگ!" (ROCK!) . به نزدیک‌ترین دیواره محکم بچسبید و سر خود را با دست یا کوله‌پشتی محافظت کنید .

ج) گازهای سمی و هوای نامناسب (Bad Air)

در بخش‌های عمیق و بدون جریان هوا، ممکن است گازهای خطرناک تجمع یابند .

• علائم هشداردهنده: تنگی نفس، سردرد، سرگیجه (علائم ازدیاد CO2)، بوی تخم‌مرغ گندیده (گاز H2S)، یا خاموش شدن شعله فندک (کمبود اکسیژن) .
• پروتکل واکنش فوری: به محض مشاهده هر یک از این علائم، فوراً و بدون معطلی به سمت محلی که آخرین بار هوا در آن عادی بوده است، بازگردید .

د) گم شدن و از کار افتادن منابع نوری

• در صورت گم شدن: S.T.O.P. (توقف، فکر، مشاهده، برنامه‌ریزی) . در جای خود بمانید تا پیدا کردن شما آسان‌تر شود . با سوت یا فریاد در فواصل منظم علامت دهید و انرژی خود را حفظ کنید .
• در صورت خرابی نور: بلافاصله بایستید . منبع نور یدکی خود را روشن کنید (به همین دلیل سه منبع نور حیاتی است) .

خلاصه

بازدید از غارها تجربه‌ای منحصربه‌فرد است، اما ایمنی و مسئولیت‌پذیری باید همیشه در اولویت باشد. برای یک بازدید ایمن و مسئولانه، این نکات کلیدی را به خاطر بسپارید:

1. نوع غار را بشناسید: بدانید که آیا به یک غار توریستی امن می‌روید یا یک غار وحشی و فنی .
2. برای غارهای وحشی، هرگز تنها نروید: حتماً با یک گروه معتبر (Grotto) همراه شوید و قانون سه نفر را رعایت کنید .
3. برای خطرات آماده باشید: وضعیت آب و هوا را بررسی کنید . علائم هشداردهنده سیل، ریزش سنگ و گازهای سمی را بشناسید و پروتکل‌های واکنش فوری را بدانید .
4. تجهیزات مناسب به همراه داشته باشید: برای غارهای وحشی، کلاه ایمنی، حداقل سه منبع نوری مستقل و سیستم لباس‌پوشی لایه‌ای (و پرهیز از پنبه) ضروری است .
5. اصول "هیچ اثری از خود به جای نگذارید" را رعایت کنید: به تزئینات غار دست نزنید، هیچ زباله‌ای را در غار رها نکنید و به حیات وحش احترام بگذارید .
6. از محیط زیست غار محافظت کنید: هرگز به غارسنگ‌ها دست نزنید و همیشه تجهیزات خود را برای جلوگیری از شیوع بیماری سندروم بینی سفید ضدعفونی کنید .
7. برای شرایط اضطراری برنامه‌ریزی کنید: پروتکل‌های مربوط به گم شدن یا از کار افتادن نور را بدانید و با احتیاط حرکت کنید .

با رعایت این اصول، می‌توانید با اطمینان خاطر به کاوش در زیبایی‌های پنهان دنیای زیرزمینی بپردازید و خاطره‌ای خوش از این ماجراجویی برای خود بسازید .