تخصیص یارانه در نمایشگاه مجازی عادلانه بود، احتمال بازنگری در سیاست های نمایشگاه فیزیکی کتاب - مجله بای بلاگ

در این راستا نشست ماهیت نمایشگاه؛ تخصیص یارانه و تاثیر آن بر بازار نشر روز گذشته (یکشنبه 3 اسفند) با حضور علیرضا اسماعیلی، مشاور اجرایی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمود آموزگار، مدیر نشر کتاب آمه برگزار گردید و حاضران به طرح موضوعات مختلف درباره نمایشگاه مجازی کتاب پرداختند.

در این نشست به موضوعات و مسائلی همچون یارانه نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، ایجاد عدالت یارانه ای، ضرورت مشورت با صنف و توجه به نقش موزعان و کتاب فروشان، همچنین استفاده از تجربه پیروز نمایشگاه مجازی در ادوار آینده نمایشگاه (فیزیکی) کتاب تهران به بحث و گفتگو گذاشته شد و میهمانان درباره هر یک از این موضوعات دیدگاه ها و نظرات خود را بیان کردند.

نمایشگاه مجازی و بن کتاب هایی که نقد نمی شد

-نمایشگاه مجازی کتاب تهران که اولین تجربه خود را پشت سر گذاشت، در زمینه تخصیص یارانه ها همان مبلغ یارانه ای اختصاص پیدا کرد که در نمایشگاه سی ودوم کتاب تهران تخصیص یافت. لطفا کمی درباره فرایند مدیریتی و تصمیماتی که در زمینه تخصیص یارانه مد نظر قرارگرفت، شرح دهید.

اسماعیلی: همانطور که می دانید سال جاری به دلیل شیوع ویروس کرونا به این نتیحه رسیدیم که نمایشگاه فیزیکی برگزار نشود؛ اما از آنجایی که یکی از مهمترین فضاهای فعالیت حوزه نشر، نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بود و همه ناشران منتظر این فرصت بودند تا بتواند بخش قابل توجهی از نقدینگی مورداحتیاج خود را از این طریق تامین نمایند، به دنبال راهکاری بودیم تا مسائلی که ناشران با آن روبه رو بودند را مرتفع کنیم. تیر ماه بود که به نتیجه رسیدیم نمایشگاه مجازی کتاب را برگزار کنیم و در این زمینه جلسات زیادی برگزار گردید. با فعالان و دست اندرکاران این حوزه نیز گفتگو داشتیم و شهریور ماه به مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران حکم داده شد تا مسئولیت برگزاری نمایشگاه مجازی را عهده دار شود. در این زمینه معتقدم نمایشگاه مجازی کتاب تهران اگرچه جایگزین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیست اما به دلیل نوع حمایت و دربر دریافت گستره قابل توجهی از نشر کشور، یک نمایشگاه عظیم و منحصربه فرد است.

برای این نماشگاه، کوشش کردیم حداکثر امکان یارانه ای را در نظر بگیریم. در بحث یارانه ها برای دانشجویان و طلاب، همچنین اهل قلم مبالغی در نظر گرفته شد و همه مواردی که امکان داشت، عملیاتی کردیم تا مبلغی حدود 16 میلیارد تومان یارانه در این زمینه اختصاص پیدا کرد و خوشبختانه تماما مصرف شد. نکته ای که در این زمینه وجود دارد این است در تخصیص یارانه و توزیع آن، عدالت فرهنگی به اجرا درآمد؛ آن چنان که می توان گفت برای اولین بار یارانه ها در این نمایشگاه، کامل و درست مصرف شد زیرا مسائلی که در نمایشگاه های فیزیکی با آن روبرو بودیم، در این فضا به وجود نیامد. از سوی دیگر همکاری خوب شرکت ملی پست و سازمان فناوری ارتباطات را نیز در این رویداد شاهد بودیم که موجب شد. خوشبختانه مسائلی هم که در روز اول به وجود آمد، خیلی زود برطرف شد و مجموعا نمایشگاه خوبی را شاهد بودیم.

محمود آموزگار: معتقدم که ما به تجربه نمایشگاه مجازی کتاب تهران احتیاج داشتیم؛ چون فناوری دیجیتال موضوعی است که به قوت در همه جهان پیگیری می شود؛ بخصوص در حوزه نشر و فروش کتاب. علی رغم خسارت های به بار آمده، یکی از تاثیرات مثبت ویروس کرونا، روی آوردن بخش زیادی از فعالیت ها به فناوری دیجیتال است که صنعت نشر نیز در این زمینه پویاتر شده. آمارها حکایت از آن دارد که در آمریکا، فروش شش ماهه ابتدایی سال 2020 با وجود شیوع زیاد کرونا به نسبت مشابه در سال 2019 افزایش چشم گیری داشته و علتش این است که کتاب فروشی های مستقل و فیزیکی با استفاده از الگوی آمازون، به فضای مجازی روی آورده اند و امکانات فروش مجازی را ایجاد نموده . از این طریق با مشتریان خود ارتباط برقرار می نمایند.

نمایشگاه مجازی کتاب تهران، رویدادی بود که در این وسعت و حجم، تجربه آن را نداشتیم و جای آن خالی بود. اگرچه موسساتی بودند که کتاب می فروختند یا ناشرانی هستند که در فضا مجازی کتاب می فروشند، اما برگزاری این نمایشگاه در این حجم وسیع، تجربه گران بهایی بود. البته معتقدم ابعاد آن و نتایج آن را باید مورد سنجش قرار دهیم اما در مجموع؛ تجربه من از نمایشگاه مجازی این است که با عملکرد درست تری در قیاس با نمایشگاه های فیزیکی سال های قبل، برگزار گردید و نتایج درست تری را در آن شاهد بودیم. ما در نمایشگاه این قضیه را داشتیم که یک کارتن بن کارت در غرفه 9 متری نقد می شد اما در نمایشگاه مجازی اتفاقات به این شکل نمی افتد.

- مجموع یارانه مشارکتی نمایشگاه چقدر بود و با توجه به مشارکت مجموعه ها، اقدامات را چگونه ارزیابی می کنید؟

اسماعیلی: ما چند مدل مشارکت داریم؛ نخست یارانه ای که به خریداران دانشجو و استادان شد و ما 20 درصد یارانه دادیم و آن ها 80 درصد مشارکت داشتند که عملا برای خرید کتاب مصرف شد. بخش دیگر یارانه های مشارکتی، حاصل مشارکت با موسسات و دستگاه ها بود که در این بخش هم مثل نمایشگاه های دیگر اعلام کردیم به موسسات و نهادها یارانه می دهیم و بین 20 تا 30 درصد با توجه به آورده خودشان از یارانه ما بهره مند می شوند. با مقایسه بین نمایشگاه فیزیکی و مجازی، ما شک داشتیم آیا این مشارکت محقق می شود یا نه که شاهد بودیم این موضوع محقق شد و 64 میلیارد تومان فروش داشتیم.

نمایشگاه مجازی، نمایشگاه فیزیکی را تحت تاثیر قرار می دهد

- ناشران از نمایشگاه مجازی راضی بودند و این رویداد قرار است در آینده، به صورت سالانه برگزار شود. دورنمای این رویداد را چطور می بینید چه ایده ها و راهکارهایی در معاونت فرهنگی برای آینده آن اندیشیده شده است تا دست اندرکاران و فعالان صنعت نشر به صورت کامل از مزایای آن بهره مند شوند؟

اسماعیلی: به اعتقاد من این نمایشگاه نقطه عطفی در تاریخ برگزاری حمایت های نمایشگاهی در حوزه کتاب و نمایشگاه بود. همانطور که گفتید؛ پیش از برگزاری و در روزهای ابتدایی آن، نقدها جدی از این رویداد مطرح می شد اما وقتی برگزار گردید و به سرانجام رسید، تقریبا بیشتر مجوعه های منتقد، تشکر و ابراز رضایت کردند. ما در اولین امتحان خود قرار داشتیم و همه کارهای اولیه، مسائلی فرا روی خود دارند که به مرور زمان حل می شود. من حتی معتقدم این موضوع فرایند برگزاری نمایشگاه فیزیکی را هم تحت الشعاع و تحت تاثیر قرار می دهد و باید از این تجربه در نمایشگاه فیزیکی استفاده کرد. این اتفاق منجر به ایجاد عدالت فرهنگی شد و معیاری است که باید آن را تقویت کنیم. تجربیاتی که ما از نمایشگاه مجازی کتاب کسب کردیم موجب می شود که چه بسا؛ بسیاری از قالب های نمایشگاه فیزیکی را تغییر دهیم و با توجه به فروش خوب نمایشگاه مجازی، وقت این شده است که در زمینه نمایشگاه فیزیکی بازنگری داشته باشیم. باید ایرادات را برطرف و به سمت جلو حرکت کنیم و نمایشگاه های فیزیکی را نیز به سمتی ببریم که از این تجربیات استفاده کند.

بعد از برگزاری نمایشگاه مجازی، بسیاری از ناشران کوچک پیغام دادند که ما در این نمایشگاه دیده شدیم و این موضوع نشان می دهد که نمایشگاه مجازی کتاب به وسعت تمام کشور، این فضا را برای ناشران ایجاد کرد. این مساله به عنوان نقطه عطف باقی می ماند و معیاری می شود تا از این تجربه در سال های بعد استفاده کنیم. هرچند معتقدیم نمایشگاه فیزیکی باید جای خود باشد اما نمایشگاه مجازی باید تقویت شود. ما برای آنالیز آینده نمایشگاه مجازی احتیاج به یک فرصت دو سه ماهه داریم و تا به امروز یک جلسه در این زمینه برگزار گردیده اما احتیاج به جلسات بیشتری است تا سیاست های لازم برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران و نمایشگاه فیزیکی کتاب به موازات هم اتخاذ شود.

جاذبه یارانه ها تناسب را بر هم می زند

- با اضافه شدن نمایشگاه مجازی کتاب تهران به حوزه نشر و بازار کتاب، چه آینده ای را می شود برای این صنعت و حلقه های مختلف آن متصور بود؟ فکر می کنید افزایش حمایت ها و تخصیص یارانه بیشتر، به این صنعت یاری بیشتری می نماید؟

آموزگار: نکته ای که وجود دارد این است که به نظرم به طور کلی بعضی از این طرح ها و برنامه ها دور خود گشتن است. ما هنوز برنامه معین و مدونی برای صنعت نشر نداریم و باید ببینیم با چه مسائلی در این حوزه روبرو هستیم؛ مسائلی که به نظر بخش زیادی از آن برخواسته از سیاست گذاری ها است. به عنوان مثال ناهنجاری بین تعداد ناشران و کتاب فروشان یک معادله معکوس است. در همه جای جهان تعداد کتاب فروشان از ناشران بیشتر است و فراوری هم ابعاد عظیمتری دارد و برای فروش به کتابفروشی ها می رود. در این شرایط نشر جان می گیرد؛ اما در کشور ما به دلیل جاذبه هایی که دولت برای نشر و نه برای کتاب فروشان ایجاد کرد، تعداد ناشران خیلی بیشتر از کتاب فروش ها است.

تا قبل از انقلاب تنها دخالت دولت در صنعت نشر، مساله سانسور و اعمال سیاست های شدید امنیتی بود اما دولت کاری به اقتصاد نشر نداشت و اجزای مختلف زنجیره نشر؛ یعنی ناشران، کتاب فروشان و موزعان اقتصاد نشر را پیش می بردند. البته در آن موقع ابعاد نشر طوری نبود که شغلی منحصرا برای توزیع باشد و بیشر ناشر و کتاب فروش ها با هم کتاب مبادله می کردند؛ اما با این وجود، آمار ها نشان می دهد که ناشر و کتاب فروش رشد متناسبی داشتند. اما الان به دلیل جاذبه های اعطای یارانه تناسب به هم ریخته است. از سوی دیگر رقیبی به نام نمایشگاه کتاب تهران جلوی کتابفروشان ایجاد نموده اند. هرچند منکر تاثیرات نمایشگاهی این رویداد نیستم و حضور ناشر در آن حتی اگر به قصد فروش باشد چون اولین جایی است که کتاب های جدید خود را می آورد و ویژگی نمایشگاهی دارد. اما طبیعی است کتاب فروشان نمی توانند با این نمایشگاه رقابت نمایند و این موضوع موجب می شود کتاب فروشان مثل یخ جلوی آفتاب، تقلیل پیدا نمایند.

کرونا؛ فرصتی برای بازاندیشی در سیاست های حمایتی

- در کشورهای در حال توسعه، معمولا سیاست اصلی، انباشت و افزایش فراوری است و به نظر می رسد این سیاست از ابتدای انقلاب با اعطای یارانه های مستقیم و غیرمستیم به صنعت نشر، به کار گرفته شده است. اما به زعم کارشناسان، وابستگی صنایع به یارانه ها و حمایت های دولتی نیز آسیب هایی را به همراه دارد. اصلاح بعضی رویه های نادرست و غلط نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران از جمله کارنمودهایی است که نمایشگاه مجازی کتاب می تواند داشته باشد اما آیا افزایش یارانه ها، در نهایت به نفع صنعت نشر حواهد بود؟

اسماعیلی: یک صنعت زمانی پیروز خواهد بود که مجموعه صنوف در آن حضور و نقش داشته باشند. اینکه حمایت ها از حوزه نشر تا چه زمانی ادامه داشته باشد، باید گفت کرونا کاتالیزور خوبی برای آنالیز این حوزه و حمایت ها همچنین تخصیص یارانه ها شد به این معنا که باید درباره آن ها فکر کنیم. در این زمینه معتقدم زمانی این رویه ها اصلاح می شود که مجموعه حوزه نشر و فعالان آن در حوزه کاری خود به ثبات برسند. تا زمانی که بحث ترجمه های متعدد از یک کتاب وجود دارد و بخشی از بحث ها به کتاب سازی برمی شود، خیلی نمی توان به این ثبات رسید. باید فضایی ایجاد شود تا با همکاری دستگاه ها، مسائل را به حداقل برسانیم. ما کوشش می کنیم فضای حمایتی را داشته باشیم اما نکته این است که حوزه نشر، صرفا به عنوان یک بنگاه مالی دیده نمی شود و تا وقتی مجموعه چرخ دنده ها با هم خوب حرکت ننمایند، نمی توان برنامه ریزی خاصی داشت.

ما کوشش داریم به سهم خود از امکانات و اختیارات خود کاری کنیم و به سمتی برویم که این نوع یارانه ها عادلانه تر توزیع شود. همه حوزه های صنعت نشر باید با هم پیش بفرایند و در بخش های مختلف همه باید رشد متوازن داشته باشند. نکته مهم این است که در طول این سال ها، مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سعی نموده به سمت جلو حرکت کند و یک سری مسائل را برطرف کند. باید موانع موجود در حوزه نشر را برطرف کنیم. در این میان یکی از بحث های مهم، شفافیت است و اصرار و تاکید معاونت فرهنگی این است که در اتاق های شیشه ای باشیم تا همه عملکرد ما را مردم ببیند زیرا این کار به برطرف مشکل یاری می نماید.

- این یعنی ظرفیت های نمایشگاه مجازی، در سیاست های نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران در حوزه تخصیص یارانه نیز منجر به تجدید نظرهایی خواهد شد؟

همانطور که گفتم؛ نمایشگاه مجازی کتاب یک نقطه عطف است که باید تقویت و حمایت شود. از سوی دیگر نحوه برگزاری نمایشگاه فیزیکی با سوالات جدی روبه رو شده که با یاری صنف و فعالان باید تغییرات جدی در آن اعمال کنیم. اما ما باید در وهله اول کوشش کنیم عدالت فرهنگی در حوزه تخصیص یارانه ها، رعایت شود و یارانه ها به دست مصرف نماینده برسد. نکته دوم این است که باید به سمت توازن برویم و عدالتی را بین نشر و کتابفروشی ایجاد کنیم.

آموزگار: در ادامه صحبت های آقای اسماعیلی، باید به مسائل دیگر بازار نشر نیز به موازات سیاست گذاری رویدادها و نمایشگاه ها، فکر کرد. از جمله مسائلی که ما در صنعت نشر با آن روبه رو هستیم، ترجمه های موازی و کتاب سازی ها است؛ به طوری که مثلا 150 ترجمه از کتاب شازده کوچولو و ترجمه های متعدی از قلعه حیوانات و دزیره و سایر آثار داریم. یررسی ها نشان می دهد که مثلا یک ترجمه از شازده کوچولو، توسط 10ناشر منتشر شده و این ناشرها، بر اساس چنین عناوین تکراری ای در نمایشگاه کتاب تهران، غرفه می گیرند. همچنین ناهنجاری بین تعداد عناوین و شمارگان هم مسئله ای جدی است. تاچندی پیش مسئولان می گفتند 100 هزار عنوان کتاب داریم اما معتقدم زمانی می توانیم این کتاب ها را ارزش گذاری کنیم که به شمارگان آن ها نیز توجه شود.

موضوع دیگری که در حوزه نشر اهمیت دارد، بحث تالیف و ترجمه است. سیاستگذار باید زمینه ای ایجاد کند که تالیف شکل بگیرد و قوام داشته باشد اما چون ترجمه هزینه کمتری دارد و بهتر فروش می رود، ناشران به سمت ترجمه می فرایند. موضوع دیگر هم بحث مرکز و پیرامون است؛ یعنی فاصله تهران با سایر مراکز زیاد است و سهم پایتخت از کتاب فروشی ها حدود 75 درصد و بقیه مناطق 25 درصد است. البته در هشت سال گذشته، گام های موثری برای کم کردن فاصله مرکز و پیرامون برداشته شد اما کماکان فاقد سیاست معین و واحد هستیم که مقصد ما را معین کند.

در بحث یارانه ها و ضرورت تخصیص آن ها نیز این مساله وجود دارد که معمولا به دهک احتیاجمند یارانه می دهند تا احتیاجمندی آن ها کم و برطرف شود؛ نه اینکه نه تنها احتیاجمندی برطرف نشود؛ بلکه عده ای هم به دلیل وجود حمایت ها، به دایره فعالان مورد حمایت اضافه شوند و بر احتیاج ها بیفزایند. البته نظرم این نیست که یارانه ها؛ یک دفعه حذف شود؛ چون این کار موجب از بین رفتن همکاران زیادی می شود. به هرحال ناشران انتظار دارند در نمایشگاه کتاب تهران امکان فروش کتاب های خود را داشته باشند و مسائل مالی خود را سامان دهند اما در کنار همه این مسائل، باید به کتاب فروشان و سایر حلقه های صنعت نشر هم توجه شود.

ایده استفاده از شبکه توزیع و کتاب فروشی ها در نمایشگاه مجازی

- البته با اجرای طرح های فصلی، کوشش شده است که به این گروه هم توجه شود.

آموزگار: اینکه دولت در سال های اخیر، کتاب فروشی ها را مورد توجه قرار داده، خیلی خوب است اما فکر می کنم کافی نیست. دولت باید تکلیف کتاب فروش ها را روشن کند. طرح های فصلی از جمله موثرترین طرح هایی بود که ناهنجاری هایی مثل مرکز و پیرامون را پوشش می داد؛ چراکه پوشش کشوری دارد. این طرح تا کنون برکات زیادی داشته و در جلوگیری از تعطیلی و بسته شدن کتاب فروشی ها موثر بوده است. در آغاز طرح های فصلی ما به 200 کتاب فروشی هم نرسیدیم؛ زیرا خیلی ها حتی رایانه نداشتند یا با اینترنت و فضای مجازی آشنا نبودند. اما همه این موارد آسیب شناسی و با یاری صنف و خانه کتاب این مسائل برطرف شد؛ به طوری که در حال حاضر تعداد کتاب فروشی هایی که در طرح مشارکت دارند به 800 می رسد. (البته بودجه طرح های فصلی گاهی تمدید می شود و مطابق با سیاست های موجود، اعتبار کتاب فروشی هایی که سقف اعتبار خود را تمام می نمایند، دوباره شارژ می شود. این کار مزیتی برای کتاب فروشی های عظیم ایجاد می نمایند؛ زیرا با اعمال 10 درصد تخفیف مضاعف، باعث می شوند بعضی مشتریان ترجیح بدهند از آن ها خرید نمایند. به اعتقاد من این اتفاق، محل نقد است و با اهداف کلی طرح مغایرت دارد. البته این سیاست برای کتابفروش شهرهایی که کتاب فروشی های محدودی دارند، قابل اجراست و بخشی از مصایب و مسائل کتاب فروشان را کاهش می دهد.)

همانطور که گفتم، طرح های فصلی اقدام مثبتی در راستای حمایت از کتاب فروشی ها است اما با این حال، میزان یارانه های نمایشگاهی روی فروش کتاب فروشی ها تاثیر منفی دارد. من کسی را می شناسم که با هزینه زیادی در شمیران کتاب فروشی ایجاد نموده است و من به گفت که در ایام نمایشگاه مجازی افت فروش زیادی داشته. به همین خاطر معتقدم در نمایشگاه مجازی کتاب باید نقشی هم برای سایر فعالان صنعت نشر دیده شود. مثلا می توانیم با یک برنامه ریزی های مناسب، همانطور که توزیع را به شرکت ملی پست دادیم توزیع نماینده و کتابفروش را وارد کار کنیم و هزینه ها را به نوعی مدیریت کنیم تا کتابفروشان در سراسر کشور منتفع شود. جایی هم که کتاب فروشی نیست، مابه ازای آن راهکارهایی اندیشیده شود تا این یارانه به همه حلقه های نشر برسد.

(آسیب دیگری که اخیرا صنعت نشر با آن روبرو است و تمام سیاست ها و برنامه ریزی ها و رویدادها را به نوعی تحت تاثیر قرار می دهد، مساله تخفیف های بعضا غیرمتعارف کتاب است. در کشورهای زیادی مثل آلمان، قانون قیمت ثابت کتاب وجود دارد که مانع از ایجاد نابرابری در بازار کتاب می شود. وجود این قانون بسیار حیاتی است؛ تاجایی که در انگلستان با حذف قانون ثبات قیمت، در مدت ده سال هزار کتاب فروشی بسته شد. اخیرا شاهد آن هستیم که بعضی فروشگاه های مجازی در حال فروش کتاب با تخفیف های تا سقف 70 درصدی هستند. در این فضا خریداران هم فریفته می شوند و فکر می نمایند که با قیمت پایین کتاب خریداری می نمایند.)

اسماعیلی: اصلاح محل تخصیص یارانه و توجه به شبکه توزیع و فروش در نمایشگاه مجازی کتاب پیشنهاد خوبی است. پیشنهاد جناب آموزگار که به جای پست، کتاب ها را به موزعان و کتاب فروشان بدهیم تا به دست مخاطبان رسانده شوند، موضوعی است که باید روی آن فکر کنیم؛ اما از این ایده استقبال می کنیم، روی آن وقت می گذاریم و امکانات اجرایی آن را در نظر می گیریم. غیر از سودی که این کار برای کتاب فروشان دارد، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم سود می رسد. اگر ساز و کار اجرایی آن مهیا شود، از آنجایی که قرار است نمایشگاه مجازی ادامه داشته باشد، اثرات خوبی را به همراه خواهد داشت. ما باید کاری کنیم که توازن برقرار شود و طبعا باید توازن بین مراکز نشر و کتاب فروشی ها ایجاد شود. نقش و تعریفی که صنوف می توانند در رشد و ارتقای صنوف داشته باشند مهم است. به نظرم در این زمینه طی جلسات آینده باید منشوری ایجاد کنیم که محصول آن، هم افزایی صنف و مجری طرح باشد.

پررنگ شدن نقش اصناف در ادوار آینده نمایشگاه مجازی

در بحث برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، طی سال های اخیر قدم های مثبتی در جهت سپردن امور و بخش ها به تشکلات و اصناف برداشته شد. در نمایشگاه مجازی هم آیا به این سمت پیش خواهید رفت؟

اسماعیلی: در نمایشگاه سال جاری به دلیل زیرساخت و ویژگی های منحصربه فردی که داشت، این امکان نبود ولی از نظرات صنف به صورت مستمر استفاده کردیم. اما ما هم معتقدیم باید شرایطی فراهم شود که کار را به صنف بسپاریم و باید برنامه های آینده طوری پیش برود که ازمسئولیت اجرایی خودمان کم کنیم. ما از این موضوع استقبال می کنیم و یکی از بحث هایی که در دستور جلسه برای کارهای کارشناسی نمایشگاه آینده قرار خواهد داشت، همین موضوع است.

آموزگار: در بحث نمایشگاه مجازی که از فناوری دیجیتال استفاده شد تجربه خوبی بود اما نکته این است که بتوانیم کار را به بخش خصوصی و صنف بسپاریم و فعالان صنفی و تشکل ها را درگیر کنیم و با آن ها تعامل داشته باشیم و وضعیتی ایجاد شود که از عهده کار بر بیاید. تجربه کاغذ تجربه خوب است؛ نظارت و دخالت دوستان صنفی تا حد زیادی مسایل و مسائل گذشته در حوزه توزیع کاغذ یارانه ای را کم کرد و حتی فشار از دولت کم نموده است. دخالت صنف در نمایشگاه مجازی یاری کرد که بسیاری از مسائل کاسته شود و شفاف سازی شود. دستاورد فناوری دیجیتال در حوزه نشر و نمایشگاه کتاب بسیار مهم است که باید توجه لازم به آن داشته باشیم و شرایطی ایجاد کنیم که از ظرفیت های صنف استفاده شود و آن ها بتوانند این کار را اداره کند.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

تور کانادا: تور کانادا | برای دیدار از شگفتی های کشور زیبای کانادا و دریافت ویزای مولتی 5 ساله کانادا با ما همراه باشید.