از ماه گرفتگی جزئی تا رخ نمایی مشتری در آسمان هفته دوم آبان 1402 - مجله بای بلاگ

هفته دوم آبان 1402 با رویداد ماه گرفتگی شروع می گردد که برای تماشا آن باید در نخستین روز هفته کمی پیش از نیمه شب، ارتفاع زیاد سمت جنوب و جنوب شرقی آسمان را نگاه کنید. قمر زمین امشب در فاز کامل قرار می گیرد و مکانیک سماوی باعث شده تا ساکنان بعضی از نقاط زمین از جمله ایران، شاهد ماه گرفتگی جزئی هم باشند.

علاوه بر ماه، سیارات هم میهمانان خوبی در آسمان شب این هفته خواهند بود. ناهید همچنان بر آسمان سپیده دم مسلط است و مشتری هم با نزدیک شدن به لحظه مقابله، در آسمان شامگاهی آشکارا می درخشد تا فرصت مناسبی برای رصد تلسکوپی آن داشته باشید. بنابراین این هفته نباید رصد اجرام منظومه شمسی را از دست بدهید.

رویدادهای نجومی هفته دوم آبان 1402

شنبه 6 آبان

ماه کامل دقیقا در ساعت 23:54 به وقت تهران روی می دهد. از ابتدای شب هم می توانید مشتری را در کنار آن ببینید که حدود 6 درجه از هم فاصله دارند. توجه داشته باشید که این نزدیکی فقط ظاهری است و در حقیقت اکنون سیاره مشتری 1500 برابر دورتر از ماه و قطر آن 40 برابر بیشتر است!

اگر در طول شب نگاهتان به ماه باشد، می توانید نزدیک شدن ظاهری این دو جرم آسمانی به هم را بهتر درک کنید. جای تعجب نیست که آن ها در یک نقطه از آسمان ظاهر می شوند چون از نظر مکانیک سماوی، هر دو بسیار نزدیک به نقطه مقابله هستند، یعنی نقطه ای که از دید زمین دقیقا مقابل خورشید قرار می گیرند.

اما هم نشینی با مشتری تنها رویداد امشب نیست. اگر ساکن اروپا، آفریقا و آسیا باشید می توانید شاهد ماه گرفتگی جزئی باشید. بیشترین درصد گرفت ماه در این خسوف به 12.2 درصد می رسد که در ساعت 23:45 روی می دهد. کل مراحل ماه گرفتگی جزئی هم از ساعت 23:05 شنبه تا 00:23 بامداد یک شنبه ادامه خواهد داشت. این رویداد از ایران هم قابل مشاهده خواهد بود.

یکشنبه 7 آبان

امشب هم می توانید از حدود ساعت 18:00 ماه را در کنار سیاره مشتریا با جدایی زاویه ای حدود 6.5 درجه بیابید. علاوه بر این زمانی که گرگ ومیش پس از غروب رو به خاتمه است، ستاره سروش (Capella) با قدر صفر در شمال شرقی آسمان دقیقا به همان مقدار بالا رفته است که نسر واقع (Vega) با قدر صفر در غرب و شمال غربی آسمان دیده می گردد.

ستاره رأس الغول (Algol) در صورت فلکی برساوش (Perseus) که یک ستاره متغیر است، اواخر امشب برای حدود 2 ساعت در حداقل روشنایی خود قرار می گیرد، یعنی با قدر 3.4 به جای 2.1. ساعت 01:23 منطقه زمانی شرقی، زمان مناسبی برای رصد این تغییرات است. بنابراین اگر در قاره آمریکا قرار دارید می تواند تغییرات آن را درک کنید.

دوشنبه 8 آبان

ساعت 18:46 ماه و خوشه پروین (M45) به مقارنه تنها 1.9 درجه ای می رسند که برای مشاهده آن به ابزار اپتیکی احتیاج خواهید داشت.

هرچند ابتدای آبان است اما مثلث تابستانی معروف آسمان همچنان قابل رؤیت است. دنب (Deneb) همچنان پس از تاریکی هوا در نزدیکی سرسو قرار گرفته است و نسر واقع هم که در سمت غرب آسمان دیده می گردد، از نقطه اوج دور نیست. ستاره سوم مثلث یعنی الطیر (Altair) هم در جنوب غربی آسمان حضور دارد.

سه شنبه 9 آبان

سه روز پس از کامل شدن، ماه در شمال شرقی آسمان و بلافاصله پس از تاریک شدن هوا طلوع می نماید. قمر زمین در این هنگام پایین سمت راست ستاره سروش و با فاصله مشابه پایین سمت چپ خوشه پروین (Pleiades) قرار گرفته است.

با فاصله حدود چهار مشت در سمت راست بالای ماه هم می توانید سیاره مشتری را ببینید که درخشان ترین نقطه در آسمان شامگاهی است. مشتری سال جاری در صورت فلکی حمل قرار گرفته است و بنابراین می توانید با یاری آن در پی دو ستاره پرنور حمل، یعنی آلفا حمل و شرطان باشید که به فاصله حدود یک مشت بالاتر دیده می شوند. این دو ستاره با قدر 2.0 و 2.6 تقریبا به صورت افقی ردیف شده اند و حدود دو انگشت از هم فاصله دارند.

با دقت بیشتر یا اگر ابزار رصدی مانند دوربین دوچشمی در اختیار داشته باشید، می توانید ستاره کم نورتر مثرتم (Mesarthim) را هم با قدر 3.8، درست کمی پایین تر سمت راست شرطان تشخیص دهید.

چهارشنبه 10 آبان

نسر واقع پس از تاریکی هوا، درخشان ترین ستاره در غرب آسمان است. سمت راست پایین آن با فاصله حدود 14 درجه در پی گاما اژدها (Eltanin) باشید که بینی اژدها را شکل می دهد. دیگر ستارگان سر اژدها، کم نورترند و رصد آن ها سخت است. ستارگان اصلی صورت فلکی شلیاق (Lyra) هم به جز نسر واقع بسیار کم نور هستند و از این ستاره حدود 7 درجه تا سمت مقابل سر اژدها امتداد دارند. بنابراین فرصت خوبی برای محک زدن قدرت دید رصدی خود خواهید داشت.

ساعت 22:35 ماه و خوشه ستاره ای M35 در کنار هم قرار می گیرند که برای مشاهده این هم نشینی به ابزار رصدی احتیاج است. در این زمان فاصله این اجرام حدود 4 درجه خواهد بود.

پنجشنبه 11 آبان

ماه غول پیکر در حال کاهش فاز است و حدود ساعت 9 یا 10 شب طلوع می نماید. هنگامی که به ارتفاع مناسبی رسید، می توانید آن را در کنار ستاره های سرپیشین (Castor) و سرپسین (Pollux) در سمت چپ و پایین سمت چپ آن ببینید که مانند شکل زیر یک مثلث را تشکیل می دهند. با پیشروی شب و حرکت آرام ماه به سمت پولوکس، این مثلث کوچک می گردد.

آدینه 12 آبان

در ساعت 11:48 ظهر حقیقی به وقت تهران روی می دهد. در این هنگام اختلاف زمان خورشید حقیقی با خورشید متسط در معادله تعدیل زمان به حداکثر منفی قبل از 12:00 می رسد.

کمی بعد از تاریکی هوا هم ستاره الطیر را با ارتفاع زیاد در جنوب غربی آسمان مشاهده کنید. ستاره درخشان تر نسر واقع هم سمت راست آن قرار گرفته است.

دو صورت فلکی کوچک اما شاخص در بالای الطیر کمین نموده اند: دلفین که کمی بیشتر از یک مشت در سمت چپ بالای آن قرار گرفته است و صورت فلکی کم نورتر پیکان (Sagitta) که سمت راست بالای الطیر جای گرفته است. اگر آسمان منطقه شما آلودگی نوری زیادی دارد و برای تماشا آن ها مناسب نیست، می توانید از دوربین دوچشمی بهره ببرید.

شرایط سیارات در هفته دوم آبان 1402

عطارد در تابش خیره کننده نور خورشید همچنان از دید ناظر زمینی پنهان شده است.

زهره با قدر 4.4- در زیر پاهای عقبی شیر، قبل و هنگام سحر در سمت شرق آسمان می درخشد. تقریبا 2 و نیم ساعت قبل از سر برآوردن خورشید، طلوع می نماید.

مریخ هم هنوز در درخشش خورشید از دید پنهان است و این شرایط تا ماه های آینده هم ادامه خواهد داشت.

مشتری با قدر 2.9- در صورت فلکی حمل قرار گرفته است و سلطان آسمان این شب هاست. غول گازی منظومه شمسی به زودی به مقابله می رسد و بنابراین این شب ها بسیار درخشان دیده می گردد و بر آسمان عصرگاهی به ویژه در سمت شرق تسلط دارد.

در حدود ساعت 1 بامداد در بالاترین حد خود سمت جنوب آسمان قرار می گیرد و حوالی طلوع خورشید، غروب می نماید. اگر به یک تلسکوپ دسترسی دارید فرصت را از دست ندهید تا بتوانید قرص حدود 50 ثانیه قوسی این سیاره را به خوبی تشخیص دهید.

زحل با قدر 0.7 در صورت فلکی دلو جای دارد و عصرها در سمت جنوب آسمان به رنگ مایل به زرد می درخشد. ستاره فم الحوت (Fomalhaut) هم همچنان با فاصله حدود دو مشت سمت چپ پایین آن دیده می گردد.

اورانوس با قدر 5.6 در صورت فلکی حمل و 10 درجه شرقی مشتری قرار گرفته است. این سیاره هم دو هفته آینده به مقابله می رسد و بنابراین این شب ها فرصت مناسبی برای رصد آن به ویژا با تلسکوپ است. در یک تلسکوپ با توان تفکیک بالا، اورانوس مانند یک توپ کوچک اما کاملا غیرستاره ای به قطر 3.8 ثانیه قوسی دیده می گردد.

نپتون هم با قدر 7.8 در مرز صورت های فلکی دلو و حوت حضور دارد و در اوایل عصر در ارتفاع 25 درجه شرقی زحل باید در پی آن باشید. این سیاره با چشم غیرمسلح دیده نمی گردد و برای تماشا آن به ابزار رصدی احتیاج خواهید داشت. پهنای نپتون فقط 2.3 ثانیه قوسی است و تشخیص قرص آن از اورانوس سخت تر است، اما در یک تلسکوپ با توان تفکیک بالا، غیرستاره ای بودن آن کاملا تعیین است.

عکس کاور: ماه گرفتگی جزئی در سال 2017 در آلمان

Credit: Thomas Koschnick/Alamy

منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم