کشمش های برگشتی - مجله بای بلاگ

خبرنگاران - مریم سرخوش : کشمش تا همین چندی پیش به عنوان سومین محصول صادراتی غیرنفتی حوزه کشاورزی در کشور مطرح بود، اما شواهد نشان می دهد دیگر از آن رتبه سومی ایران در دنیا چیزی باقی نمانده است و بازار را در رقابت کشورهای همسایه از دست داده ایم.

بسیاری از صادرکنندگان بزرگ خشکبار کشورمان که تا همین چندی پیش با فروش کشمش در بازار کشورهای اروپایی جولان می دادند، اکنون جایگاه خود را از دست رفته می بینند. دراین زمینه مسائلی وجود دارد که البته به اعتقاد آنها به جز موضوعات مطرح شده، به سموم مورد استفاده در حوزه کشاورزی هم مربوط می شود.

با وجود افزایش واردات سموم متفرقه به کشور و عدم نظارت نهادهای مسئول در عرضه این سموم، بسیاری از باغداران کشور برای فراوری برخی محصولات از جمله انگور از سموم خطرناکی مانند سم لاروین، پنبه و اتیون استفاده می کنند که این موضوع ازسوی یکی از آزمایشگاه های کشور آلمان در بررسی کشمش صادرشده کشورمان تایید شده است.

در این زمینه یونس ژائله، رئیس اتاق بازرگانی تبریز هم با انتقاد از استفاده غیرمجاز از سموم نسبت به از دست رفتن بازار کشمش منطقه آذربایجان در دنیا هشدار داده بود و کنندگان بخش خصوصی در کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران هم چند روز پیش هشتمین نشست خود را به بررسی مساله باقی مانده سموم و آفت کش ها اختصاص دادند.

کاهش صادرات به زیر یک میلیون دلار

یکی از صادرکنندگان زنجانی مسائل صادرات را نه تنها در حوزه کشمش که در دیگر محصولات خشکبار، ساختار عنوان می کند و می گوید: در کل دنیا با یک شرایط نامناسب روبرویم که علاوه بر تحریم ها باید فراوری محصول بی کیفیت را هم به آن اضافه کنیم. تا حل نشدن این مسائل، چالش ها وجود خواهد داشت.

منوچهر طالبی درباره کاهش صادرات کشمش به حضور پرقدرت کشورهای رقیب در این حوزه اشاره می کند و می افزاید: نبود سیاست ثابت در حوزه صادرات، قوانین دست وپاگیر، کمبود فراوری به دلیل همین کاهش صادرات و بازگشت پول مهم ترین مسائل موجود است. تا رفع نشدن چنین مسائلی هم هر اقدامی تنها به عنوان مسکن موقت عمل می کند. تزریق پول به صادرکننده، فراوریکننده و حتی کشاورز هم نمی تواند سنگ بزرگ پیش پای صادرات کشمش ایران را حذف کند. طالبی درباره رقم کاهش میزان صادرت کشمش در کشور تاکید می کند: اکنون از 24 میلیون دلار صادرات در سال های 87-86، به زیر یک میلیون دلار رسیده ایم.

بهرام جعفری، صادرکننده خشکبار در ملایر همدان هم می گوید: تعهد ارزی صادرکننده کار را سخت تر کرده است. از زمانی الزام تحویل ارز به سامانه نیما اجبار شده است، صادرکنندگان با مشکل روبرو شده اند. اکنون هر صادراتی که انجام می شود، باید ارز آن از طریق سیستم بانکی مبادله شود. این موضوع صادرکنندگان را با مشکل روبه رو کرده است. سخت گیری های صدور گواهی بهداشت و قرار دریافت جهت صادرات کشمش از زرد به قرمز هم باعث کاهش میزان صادرات شده است.

در این زمینه کارشناس مالی حوزه صادرات درباره عبور کشمش ملایر از جهت زرد به قرمز می گوید: صادرکنندگان مطرح کشمش ملایر از چند ماه پیش کالای صادراتی شان در جهت قرمز قرار گرفته و مسائلی را برای آنها به وجود آورده است.

منیره صفرخانی می افزاید: براساس قوانین گمرک، در فرایند ترخیص کالاهای وارداتی و صادراتی کنترل هایی باید انجام شود و براساس شرایط و ضوابط کالای مورد نظر مشخص می شود که در کدام یک از 3 جهت سبز، زرد و قرمز قرار می گیرد. ترخیص کالا در شرایط قرمز نیاز به کسب مجوز دارد و این موضوع روندی بسیار زمان بر به شمار می رود.

استفاده از سموم غیراستاندارد

صادرکننده کشمش ملکان هم به استفاده از سموم غیراستاندارد در فراوری محصولات کشاورزی اشاره می کند و می گوید: این سموم به طرق مختلف به دست کشاورز می رسد که مسائل عمده ای را به وجود آورده است. این موضوع اتفاق ساده ای نیست، چراکه هیچ مسئولی پاسخگوی آن نیست. مسئولان جهاد کشاورزی مدعی نظارت هستند و دیگر نهادهای نظارتی هم از زیر بار این مسئولیت شانه خالی و بیان می کنند که این مساله به ما مربوط نیست.

محمدباقر زارعی ملکی می افزاید: بخش قابل توجهی از صادرات کشمش ایران به کشورهای اروپایی انجام می شد، اما با توجه به سخت گیری های اخیر آزمایشگاه های اتحادیه اروپا با عدم دریافت تاییدیه روبرویم. این درست که تحریم ها تاثیر قابل توجهی بر کاهش صادرات داشته اما مهم ترین مشکل ما اکنون فراوری محصولاتی است که دارای سم باقیمانده هستند. مشتریان اروپایی علاقه مند به خرید محصول کشمش ایران هستند، اما به دلیل هزینه های زیاد صادرات حتی حاضر به ریسک ارسال نیستیم که در نهایت به دلیل همین باقیمانده سموم برگشت داده شوند. آن هم درحالی که ممکن است با محرومیت های صادراتی هم روبرو شویم.

زارعی درباره عدم آزمایش محصول کشمش در ایران پیش از صادرات بیان می کند: هنگام خرید با 20 باغدار روبه رو هستیم و نمی توانیم هزینه هنگفتی را برای آزمایش کل محصولات آنها انجام دهیم. ما به باغداران اعتماد می کنیم و این وظیفه جهاد کشاورزی است که فیلترهای عدم استفاده از سموم کشاورزی را اعمال کند. وجود سموم باقیمانده در بخش کوچکی از محصول هم موجب برگشت آن می شود که هزینه های هنگفتی را به ما وارد می کند.

این فعال مالی به انجام چند فقره آزمایش داخلی روی محصول کشمش ملکان در چند ماه اخیر اشاره می کند و می گوید: بخش قابل توجهی از این محصولات آلوده بودند، اما کسی زیر بار نمی رود. مسئولان با ارائه برگه آزمایش هم قانع نمی شوند و عنوان می کنند که این محصول منطقه ما نیست.

حتی به فرض اینکه یک محصول به منطقه ای خاص هم تعلق نداشته باشد، وزارتخانه باید نسبت به وجود چنین مسئله ای مسئول و پاسخگو باشد. چرا اجازه می دهند که سم از هند، چین و پاکستان به چرخه کشاورزی ما وارد شود؟ چرا سم مورد نیاز این صنعت را از کشور آلمان که تهیه نمی کنیم؟ دوره کارنس (مدت زمانی که سم می تواند پس از سمپاشی در مزارع سمیت و تاثیرات مخرب خود را حفظ کند) درباره سم مورد تایید بسیار کوتاه است، اما درباره سموم غیرمجاز این دوره حتی به 6 ماه هم می رسد. برخی باغداران ما حتی از این موضوع هم خبر ندارند و نمی دانند سمی که بدون نظارت نهادهای مسئول استفاده می کند چه دوره ای دارد؟

فصل پرمحصول، خالی از صادرات

یک فعال مالی قزوین درباره موانع صادرات کشمش در کشور می گوید: هزینه حمل بار 2 تا 5/2 برابر افزایش یافته است، در نتیجه در بازار باید سطح قیمت را از پایین تر از کشورهای رقیب قرار دهیم. از سوی دیگر بهره وری کشاورزان ما کم است. در دنیا متوسط برداشت انگور از یک هکتار تقریبا 40 تن، اما در کشور ما بین 10 تا 15 تن است. در نتیجه قیمت تمام شده برای کشاورز بسیار بالاست. به همین دلیل کشمش را گران می فروشد که هزینه هایش را پوشش دهد که آن قیمت هم قابل صادرات نیست.

مجتبی شهرام یار می افزاید: سومین عامل هم سختگیری اتحادیه اروپا در بررسی شرایط محصولات کشاورزی و باقیمانده سموم آنهاست. اکنون محصولات صادراتی کشمش در مدخل ورودی کشورهای اروپایی به خاطر بالا بودن باقیمانده سموم برگشت داده می شود. محصولات برگشت داده شده را باید با کلی ضرر در بازارهایی که باقیمانده سموم را چندان مورد توجه قرار می دهند عرضه کنیم که عموما آنها هم قیمت خرید بسیار کمی دارند. به همین دلیل صادرکنندگان چنین ریسکی را نمی پذیرند و بخش قابل توجهی از بازار اروپا را از دست داده اند.

شهرام یار ادامه می دهد: اطلاعات درستی ازسوی جهادکشاورزی به کشاورزان داده نمی شود. به همین کشاورزان سموم را به صورت بی رویه استفاده می کنند و ازسوی دیگر دوره سم را هم رعایت نمی کنند. در فراوری برخی محصولات کشاورزان از چند سم مشترک استفاده می کنند که مشکل حادتری است.

وی می افزاید: یکی از آزمایشگاه های معتبر کشور آلمان از 10 محصول صادر شده ما، 8 محصول را دارای باقیمانده سموم اعلام کرده است. صرف نظر از اینکه این محصولات برگشت داده و به بازار تزریق شوند همین محصولات در بازار داخلی هم درحال مصرف است. وزارت بهداشت درحال اجرای طرح سلامت است، اما موادغذایی که در اختیار مردم قرار می گیرد که آغشته به سموم است و در بازار داخلی این نظارت به صورت ویژه انجام نمی شود.

این صادرکننده خشکبار عنوان می کند: به عنوان یک صادرکننده، امسال می توانستیم 8 میلیون دلار صادرات داشته باشیم. شما این رقم را در 25 کارخانه استان قزوین ضرب کنید و مبلغ آن را به دست آورید. اما با وجود هزینه های هنگفت برای ایجاد بازار، امسال دست مان خالی ماند.

استفاده از سم کاهش یافته است

کارشناس باغبانی جهاد کشاورزی ملکان با بیان اینکه حدود 10 هزارهکتار تاکستان انگور در این شهرستان وجود دارد، اظهار می کند: حدود 95 درصد محصول خشک شده انگور این شهرستان کشمش است. یعنی از 204 هزارتن انگور ملکان، تقریبا 190 هزارتن کشمش فراوری و صادر می شود. نصیر سالمی، اکراین، روسیه ، کشورهای حوزه خلیج فارس را کشورهای مقصد برای صادرات کشمش ملکان عنوان می کند و می افزاید: تنها دو کارخانه فراوری ملکان کارت سبز صادرات دارند که بخشی از این محصول را به صورت مستقیم صادر می کنند.

سالمی درباره کاهش میزان صادرات ملکان اظهار می کند: در برخی از محصولات فراوری شده استفاده از سموم کشاورزی موجب شده تا محصولات در آزمایشگاه های خارج از کشور تاییدیه دریافت نکنند. استفاده از سموم غیرمجاز در سال های اخیر موجب برگشت محصول یا معدوم سازی آن شده بود که البته این موارد امسال کمتر دیده می شود. اما با توجه به تدابیر جهاد کشاورزی و پلمپ سم فروشی های غیرمجاز این مساله بیشتر تحت کنترل قرار گرفته است.

کاهش علاقه مندان به خرید از ایران

رئیس کمیسیون کشاورزی، صنایع تبدیلی و آب اتاق بازرگانی قزوین در پاسخ به نقدها مطرح شده درباره کاهش صادرات کشمش ایران و قزوین می گوید: تا همین چندی پیش ایران سومین صادر کننده کشمش دنیا به شمار می رفت، اما اکنون حتی از کشور افغانستان به عنوان پنجمین صادرکننده عقب تریم. ترکیه، آمریکا، شیلی و آفریقای جنوبی رده های برتر این حوزه را به خود اختصاص داده اند، درحالی که ما سال ها مدعی و پرچم دار این محصول بودیم.

سعید یوسف زادگان به فراوری 185 هزارتن محصول کشمش در استان اشاره می کند و می گوید: باید بیش از 80 درصد این محصول صادرات شود و این اتفاق نشان می دهد یک جای کار ما لنگ می زند. یکی از مسائل به سیاست های صادراتی مربوط می شود. قیمت کشمش خام در بازار 13 هزارتومان است که فراوری شده آن برای صادر کننده حدود 20 هزارو 700 تومان تمام می شود و سود چندانی در صادرات ندارد. در جهت این صادرات هم هرگونه اتفاق غیرمترقبه مسائل زیادی را برای صادرکننده به وجود می آورد که خسارت مالی زیادی را تحمیل می کند.

یوسف زادگان دومین مشکل را نبود ثبات بازار عنوان می کند و می گوید: بسیاری از کشورهای اروپایی به همین دلیل تمایلی به خرید از ایران ندارند. با گرانی ارز، باغدار محصولش را گران می کند، اما با کاهش قیمت به مانند بسیاری از دیگر کالاها شاهد کاهش قیمت نیستیم. صادرکنندگان گران تر می خرند و مجبور به عرضه گران هم می شوند. در حال حاضر هم بانک مرکزی اعلام کرده که در صورتی که صادر کنندگان ارزشان را به سامانه نیمایی ندهند، از فعالیت آنها جلوگیری می شود که این مساله هم موجب خلل در فعالیت صادرکنندگان است.

این مسئول به وجود سموم باقیمانده در کشمش استان اشاره می کند و می گوید: 3 سال پیش کشور ترکیه با چنین مسئله ای روبرو شد و ما توانستیم بازار را از آنها بگیریم، اما اکنون سمومی در فراوری انگور استفاده می شود که خطرات قابل توجهی دارد. وجود این سموم باقیمانده باعث شد که ما بازار صادرات را از دست بدهیم.

وی به دلایل استفاده از این سموم در فراوری محصول اشاره می کند و می افزاید: استفاده از این سموم بیشتر برای فراوری محصولی با شکل و قیافه بهتر است. متاسفانه باوری در مردم شکل گرفته که محصول هرچه بزرگ تر و زیباتر باشد، بهتر است. امسال محصولاتی در بازار شاهد بودیم که اندازه بزرگی داشتند و هیچ خرابی در آنها دیده نمی شد. این محصولات با استفاده از سموم غیرمجاز فراوری می شوند که قابل قبول نیست. برخی سموم استفاده شده در محصولات کشاورزی اصلا قابل توجیه نیست و دراین زمینه چندی قبل جلسه ای با مسئولان برخی نهادهای مربوطه داشتیم و نسبت به این مساله تذکرات لازم را دادیم.

یوسف زادگان با اشاره به این که قزوین قطب فراوری کشمش ایران است بیان می کند: اکنون 190 فروشگاه خرید و فروش سم داریم که بسیار قابل توجه است. حتی در برخی مغازه های خواربارفروشی هم شاهد عرضه سم هستیم. مشکل موجود در این شرایط این است که عرضه کننده سم کارشناس حوزه کشاورزی نیست و ممکن است سمی را برای محصولی معرفی کند که بسیار خطرناک باشد. هرچند اقداماتی ازسوی سازمان جهاد کشاورزی استان در حال انجام است که امیدواریم دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم.

این مسئول تاکید می کند: اسفند ماه کاشت انگور آغاز خواهد شد و امیدواریم با تدابیر مسئولان و جلساتی که برگزار می شود دیگر شاهد بروز چنین اتفاقاتی نباشیم. این یکی از وظایف رسانه هاست که در این زمینه اطلاع رسانی کنند و فرهنگسازی لازم را انجام دهند. مردم باید بدانند که هر محصول درشت و خارج از اندازه با مسائلی در فراوری روبرو است.

2 مشکل عمده کاهش صادرات کشمش ملایر

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان کاهش صادرات کشمش را تایید می کند و می گوید: با توجه به موضوع پیمان سپاری ارزی یعنی برگشت ارز به صورت نیما توسط صادرکنندگان، شاهد تاثیر منفی این موضوع بر کاهش صادرات کشور و دیگر اقلام صادراتی بودیم. البته اصلاحیه ای در این زمینه انجام شد که صادرکنندگان می توانستند 30 درصد را به صورت کالا و 20 درصد را به صورت قطعات وارد کنند، اما موضوع اصلی بحث پیمان سپاری ارزی که باید ارز حاصل از صادرات باید سیستم نیما بازشود.

حمیدرضا متین می افزاید: مشکل دیگر درحوزه صادرات نحوه و پول مبادلاتی است. ما با کشورهایی ازجمله عراق، ارمنستان و افغانستان مبادله ارزی نداریم و عموما ریالی انجام می شود. این مساله هم خود چالش دیگری در مبادلات مالی صادرکنندگان به شمار می رود که درباره محصول کشمش هم وجود دارد. متین درباره نقدها مطرح شده مبنی بر وجود باقیمانده سموم بر کشمش ملایر بیان می کند: در استان ما چنین مسئله ای گزارش نشده است.

تکذیب استفاده از سم اتیون

معاون بهبود فراوریات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین درباره کاهش میزان صادرات کشمش این منطقه اظهار می کند: نمی توان آمار دقیقی در این زمینه ارائه کرد، چراکه بخش زیادی از محصول ما از خود استان صادر نمی شود. آمار استان نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری نداشته است. با توجه به کاهش مراودات مالی با کشورهای اروپایی باید به این مساله توجه کرد.

مجید اسماعیلی درباره وجود باقیمانده سموم بر محصولات کشاورزی از جمله انگور می افزاید: اکنون کلینک های مختلفی دراین زمینه فعالند و محصولات به صورت مداوم درحال چک شدن هستند. در صورت وجود هرگونه آفت هشدار به باغدار برای استفاده از سموم توصیه شده داده می شود. استفاده از سموم خطرناک در محصول انگور استان را رد می کنیم. این مساله را رد نمی کنیم که برخی کشاورزان از سم لاروین (سم کنه) و دانیتل استفاده می کنند. البته ما در این زمینه هیچ توصیه ای به کشاورزان نکرده ایم اما چندان سم قوی نیست.

عضو هیات مدیره صندوق کشمش تاکستان درباره تایید سم اتیون در محصول کشمش استان که از سوی آزمایشگاه دنیای اعلام شده است، عنوان می کند: تا به امروز گزارشی مبنی بر استفاده از اتیون گزارش نشده است. البته در اینجا ذکر یک نکته ضروری است، ممکن است محصولات صادراتی ما برگشت داده شده باشند اما آقایان صادرکننده باید این موضوع را هم بیان کنند که چه میزان محصول ما برگشت می خورد. کسانی هم که داستان مسموم بودن محصول کشمش را راه انداخته اند مگر از کشاورز استان ما کشمش گواهی شده خریداری کرده است که انتظاری این چنین دارد. آنها محصول معمولی خریداری می کنند هرچند که ما مدعی سالم بودن همین محصولات معمولی هم هستیم.