سهم سینمای بعد از انقلاب از موضوعات اجتماعی

به گزارش مجله بای بلاگ، پژوهشگران در مطالعه ای به آنالیز فیلم های پرمخاطب و اجتماعی ایرانی که بعد از انقلاب منتشر شده بودند پرداختند و مهم ترین مسائل اجتماعی هر دهه را که در این فیلم ها نمایش داده شده بود تعیین کردند.

به گزارش خبرنگاران، یکی از مهم ترین عرصه های بازنمایی مسائل اجتماعی، سینماست و شناخت مسائل اجتماعی در قاب تصویر، به ویژه در آثار سینمایی می تواند به کاستن ابهام های فرایندشناختی در حوزه مسائل اجتماعی، یاری فراوانی کند زیرا فیلم های سینمایی منبع فرهنگی مهمی برای درک ماهیت و علل انحرافات اجتماعی هستند. محققان در پژوهشی با عنوان بازنمایی مسائل اجتماعی در سینمای پس از انقلاب اسلامی ایران این موضوع را آنالیز نموده اند.

این پژوهش که توسط یاسر رستگار، استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه هرمزگان، احسان آقابابایی، استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان و زهرا راسخی، کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه هرمزگان اجرا شده است.

مبانی نظری این مقاله، در بردارنده دو دسته نظریه های کلاسیک و مدرن سینماست. منظور از سینمای کلاسیک، دوره ای تاریخی از سینماست که از پیدایش تا 1960 تداوم داشت. دو دیدگاه متفاوت در این دوره حاکم است. نخست دیدگاه فرمالیست ها که فیلم را یکی از اشکال هنر معرفی می کردند و دومی دیدگاه رئالیست ها. آن ها بیشتر به واقعیت های مطرح شده در فیلم ها توجه می کردند و برخلاف فرمالیست ها اعتبار و اهمیت سینما را در قرابت و نزدیکی آن با واقعیت می دانستند.

محققان این پژوهش درباره نظریه های مدرن می گویند: اندیشمندان علوم اجتماعی از زاویه های مختلفی به رابطه سینما و جامعه نگاه نموده اند. این دیدگاه ها گاه جنبه کلان و گاه جنبه خرد داشته اند.

در این پژوهش پس از بیان دیدگاه های مدرن به سینما، گفته می گردد که در این مقاله، فرض را بر مبنای نظریه های کلاسیک سینما گذاشته اند به این معنی که سینما، واقعیت اجتماعی را بازنمایی می نماید. این بازنمایی مطلق نیست؛ اما مسائل اجتماعی ایران در بطن روایت فیلم های سینمایی، به طور مستقیم و غیرمستقیم نمایش داده می گردد و صرف نظر از ملاحظات سیاسی، گریزی از نمایش آن نیست.

در این پژوهش، برای آنالیز مسائل اجتماعی در سینما از روش تحقیق تحلیل محتوای کیفی استفاده می گردد. در این مطالعه، 37 فیلم پرمخاطب سینمای پس از انقلاب به شیوه نمونه گیری هدفمند به عنوان حجم نمونه برگزیده شد و فیلم هایی انتخاب شده اند که از نظر فروش و جذب مردم به سینماها از اقبال خوبی برخوردار بوده اند. زیرا فروش زیاد و استقبال مردم، نشانه ای از ایجاد رابطه بین متن فیلم با بیشتر مردم است.

نام فیلم های آنالیز شده، در جدول زیر آمده است:

در این مقاله آمده است: تکنیک تحلیل بدین صورت است که در گام نخست، فیلم ها با دقت و به طور کامل مشاهده شد؛ سپس سکانس های مسئله دار با توجه به رمزگان کلامی(دیالوگ ها)، رمزگان اندامی(حرکات و ظاهر بازیگران، حالات چهره و غیره)، رفتار و ظاهر نقش ها، نوع پوشش آن ها و موارد دیگر به صورت هدفمند انتخاب و نوشته شده اند؛ پس از آن با توجه به مسائل موجود در سکانس های مختلف، مسائل اجتماعی کدگذاری شدند.

نویسندگان این مقاله می گویند: با این روش، کدهای سایر دهه ها و شباهت ها و تفاوت های هر دهه با یکدیگر مقایسه و فرایند حرکت مسائل در طول چهار دهه آنالیز و در نهایت مقوله مرکزی هر دهه با توجه به کدگذاری ها و مقایسه ها با دهه های پیشین معین شد.

یافته های این تحقیق نشان می دهد، مهم ترین گونه فیلم های دهه شصت سینمای جنگ، سینمایی عاری از مسئله اجتماعی و مردانه است که در آن، خانواده به حاشیه رانده می گردد. در کنار مسئله محوری جنگ، که گفتمان قالب این دهه است، مسائل فرعی دیگری نیز وجود دارند که بیان آن ها نیز فضای دهه 60 را به صورت دقیق تری بازنمایی کند. بدین ترتیب به مسائل فرعی شامل مسئه قاچاق مواد مخدر، گروه های حزبی و خانواده های طبقه متوسط نوظهور نیز در این پژوهش توجه شده است.

عموم مسائل اجتماعی در سینمای پرمخاطب دهه هفتاد به زنان و مسائل مرتبط با آن ها مثل تابوشکنی، موقعیت و نقش های اجتماعی جدید، افزایش آگاهی و تحصیلات آنان توجه می نماید. مسائل دیگری چون قاچاق دارو، اعتقادات به خرافه و جادو، مهاجرت و تبعات آن، خودکشی و اسیدپاشی در این دوره نمایش داده می گردد.

در دهه هشتاد، تمامی فیلم های پرمخاطب در جامعه مدرن و حول خانواده های طبقه متوسط بازنمایی می شوند و چالش های خانواده های این طبقه را نشان می دهند. در همه این فیلم ها طلاق یا رخ داده است و یا تصمیم به انجام دادن آن وجود دارد اما بنا به دلایلی انجام نمی گردد. همچنین ارزش های پیشینی چون تقدس روحانیت، تقدس جنگ، تقدس رزمندگان و قوانین اسلامی به چالش کشیده شده است.

شرایط مالی و سیاسی جامعه در دهه نود تا حدی با دهه های پیشین متفاوت است. رکود مالی در این دهه و شرایط نسبتا پایدار سیاسی کشور بعد از بحران های اواخر دهه هشتاد، سینما را به ساحت های اجتماعی با بحران های ناشی از مسائل مالی پیوند زده است. در فیلم های دهه نود، انباشت مسائل دیده می گردد؛ مسائلی که سینما به آن ها با جسارت بیشتری نسبت به دهه های پیشین توجه کرد و مسائل بحرانی جامعه مانند اسیدپاشی و تجاوز مطرح شدند.

این مقاله در چهارمین شماره هشتمین سال نشریه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران منتشر شده است.