مخاطبان VOD؛ رشد معنادار و فاصله زیاد با تلویزیون خبرنگاران - مجله بای بلاگ

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، اینکه شرایط پلتفرم ها مانند قبل نیست و پیشرفت زیادی داشته اند و نسبت مخاطب و رسانه هم تغییراتی داشته مورد قبول همه است. فضای مجازی و بروز و ظهور رسانه های تازه و بستر های جدید این امکان را به مخاطب می دهند که با قدرت انتخاب بیشتری سراغ کالا های فرهنگی برود و دیگر مثل سه چهار دهه پیش محکوم به انتخاب بین دو گزینه نیست. یکی از پلتفرم هایی که از سال 94 کار خودش را آغاز کرده است و عملکردش البته موافقان و مخالفانی هم دارد فیلیمو است. پلتفرمی که از دل آپارات بیرون آمده و حالا به تولیدات هفتگی و اختصاصی رسیده و در مقابلش نماوا یی را می بیند که روزگاری دوست و شریکش بوده است. فیلیمو با رسیدن به انتهای سال، گزارشی از عملکرد یک ساله خود در بازه زمانی آذر 98 تا آذر 99 منتشر کرده که حاوی نکات قابل تاملی است. نکاتی که به تن هایی و مستقل قابل بررسی نیستند و حتما عوامل دیگری در آن ها دخیل اند. رشد چشمگیر مخاطبان فیلیمو قطعا تنها محصول عملکرد این مجموعه نیست و کم کاری رسانه بزرگی مانند صداوسیما هم تاثیر داشته و حتی عاملی مانند ویروس کرونا و خانه نشینی مردم هم موثر بوده اند. در شرایط فعلی برنامه سازی و سریال سازی بین رسانه ها شاهد حضور و نگاه دو گروه هستیم. گروه اول آن هایی که معتقدند دیگر دوره رسانه های عمومی و رسمی گذشته و سریال ها و برنامه های وی اودی ها حرف اول و آخر را می زنند و آینده از آن آنهاست. استدلال این گروه، پیشرفت تکنولوژی و تغییر شرایط و دسترسی سریع و همچنین امکان مانور مخاطب بر محصول است و در مقابل گروه دیگر اعتقاد دارند که رسانه های رسمی و به طور خاص صداوسیما اگر بخواهند و مدیریت صحیح داشته باشند همچنان انتخاب اول مردم هستند. دلایل این گروه، رایگان بودن کالا، فراگیر بودن شکل و نوع عرضه و عادت خانواده و مخاطب به تماشای تلویزیون است. فارغ از نگاه این دو گروه اما، تنوع و رقابت بین رسانه ها در همه جای جهان وجود دارد و جذب و حفظ مخاطب اولویت اصلی است. در این بین البته رقابت ها در بستر عادلانه ای صورت می گیرد و خبری از انحصار و لایحه و طرح های پشت پرده نیست و مردم انتخاب می کنند که چه اثری را تماشا کنند. براساس آنچه فیلیمو منتشر کرده است در آذر سال 99، بیش از یک میلیون و 100 هزار کاربر فعال داشته و نسبت به سال قبل، تعداد کاربرانش 2.5 برابر شده است. اگر برای هر اشتراک فیلیمو به طور میانگین 2.5 نفر استفاده کننده درنظر بگیریم، به طور ماهانه حداقل نزدیک به 2.7 میلیون نفر، بیننده فیلیمو هستند.

مردم، خنده می خواهند

براساس جدول شماره یک، در فهرست 10 فیلم پربازدید سال قبل فیلیمو، مطرب با 105 میلیون دقیقه در صدر است و از بین 10 فیلم سینمایی ایرانی پرطرفدار تنها یکی از آن ها در ژانر طنز نیست و آن هم شبی که ماه کامل شد است و بقیه این فهرست را فیلم های کمدی پر کرده اند. نکته مهم و قابل توجهی که نیاز مخاطب به خنده و شادی را، مخصوصا در شرایط زندگی کرونایی نشان می دهد و البته که می تواند حاوی پیام های صریحی برای سینما و تلویزیون ایران باشد. البته از کنار این عدد نباید به سادگی گذشت. کافی است بدانیم که مدت زمان فیلم مطرب 107 دقیقه است و با تقسیم عدد بازدید کلی به زمان فیلم، به رقم 981 هزار و خرده ای نفر می رسیم. یعنی حدودا یک سوم تماشاگرانی که این فیلم را در سینما دیده اند.

فارغ از مطرب اما، اقبال مردم به فیلم های کمدی نکته حائز اهمیتی است که از ابتدای سال درباره اهمیت آن در سینمای ایران نوشته بودیم و حالا می شود مطمئن شد که در لحظات تلخ و سخت، نصیحت یا سیاه نمایی به اسم واقع گرایی نه منطقی است و نه ضرورت دارد. درباره تعداد فیلم های طنز تلویزیون در سال 99 هم همین نقد وارد است. وقتی تعداد سریال ها و فیلم های تلویزیونی پیروز طنز، به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد مشخص است که این نیاز از راه های دیگری تامین می شود. البته ضعف کم بودن آثار طنز درقالب سریال در شبکه نمایش خانگی دیده می شود و اگر زمانی شاهگوش یا قهوه تلخ می توانستند بازار را به دست بگیرند، اما ملودرام ها و سریال های جوان پسند جای آن ها را در پلتفرم ها گرفتند و حالا یک بار دیگر نیاز به کمدی حس می شود و کار های در دست تولید موید همین نکته است.

آقازاده یا ستایش؟

اگر به جدول شماره دو نگاه کنید متوجه می شوید که براساس آمار فیلیمو، مجموع قسمت های سریال آقازاده بیش از یک میلیارد و 216 میلیون دقیقه دیده شده و به هر قسمت از آقازاده 42 میلیون دقیقه نگاه شده است. شاید به ظاهر عدد بزرگی باشد، اما باز هم یک ضرب و تقسیم ساده و با فرض میانگین 55 دقیقه برای هر قسمت به عدد 763 هزار تماشاگر برای هر قسمت می رسیم. اگر مجموع قسمت های دیده شده آقازاده را هم بر عدد 55 دقیقه میانگین زمان هر قسمت تقسیم کنیم به رقم 22 میلیون نفر بیننده می رسیم.

شاید قیاس درست و مناسبی نباشد، اما در آمار عملکرد سال 98 که سال جاری از سوی تلوبیون منتشر شد سریال ستایش 3 با 29 میلیون ونهصدوهفتاد هزار نفر بیشترین تعداد بیننده را داشت و سریال بعدی اش گاندو با 6 میلیون بازدیدکننده بود. همگناه سریال دوم فهرست پربازدید های فیلیمو است که اختلاف دقیقه دیده شده اش با آقازاده در هر قسمت تنها دو میلیون دقیقه است. نکته دیگر اینکه، بسیاری از اهالی رسانه، سریال آقازاده و دادِستان را شبیه به هم می دانستند و باید منتظر ماند و دید که آمار مخاطبان سریال ده نمکی چه میزان بوده است. شاید برای بررسی سریال های ایرانی ساخته شده، سال آینده زمان مناسب تری باشد، زیرا تولیدات سریال ها از آذر 99 تا آذر 1400 حتما چندین برابر آثار سال گذشته بوده است. خلأ ژانر طنز در سریال ها هم خودش را نشان می دهد و حضور یک مسابقه در بین پربازدید ها هم در جای خودش مهم و تامل برانگیز است. مسابقات تلویزیونی در زمانی نه چندان دور، در فهرست آثار پرمخاطب بودند و حالا جای خالی شان به وضوح حس می شود.

وقتی مخاطب خارجی ها، نصف هستند

وقتی به جدول شماره سه و چهار نگاه کنیم متوجه می شویم که استقبال مردم از آثار ایرانی در قالب سینما و سریال به مراتب بیشتر از کار های خارجی است. فیلم اول فهرست پربازدید های سینمایی خارجی فیلیمو سریع و خشن تقدیم می کند: هابز و شاو با 46 میلیون دقیقه است، می بینید که تعداد مخاطبانش حتی از نصف مخاطبان مطرب هم کمتر است و مردم سراغ فیلمی رفته اند که هم هیجان دارد و هم شاد و مفرح است. در فیلم های بعدی هم ردپایی از طنز نیست و مخاطب ایرانی، انگار با طنز و کمدی ایرانی ارتباط بیشتری برقرار می کند. شاید یکی از دلایل استقبال کمتر از فیلم های خارجی، تفاوت نسخه موجود در فضای مجازی با نسخه ارائه شده در پلتفرم های داخلی باشد. البته دوبله حرفه ای و مناسب می تواند نقشی انگیزاننده برای دیدن فیلم های خارجی داشته باشد که فعلا چنین اتفاقی نیفتاده است.

در جدول شماره چهار، با سریال های تلویزیونی خارجی روبرویم. جایی که تخیلی ها و تاریخی ها مورد توجه بیشتری قرار دارند و سریال دیدن با 9 میلیون دقیقه بیشتر از بقیه سریال های این جدول دیده شده است. آمار این سریال را هم می توانید با آمار بازدید آقازاده مقایسه کنید تا متوجه تفاوت چشمگیرشان باشید. با اینکه می دانیم کیفیت بیشتر سریال های خارجی بهتر از نمونه های داخلی است، اما این اختلاف چشمگیر بازدیدکنندگان می تواند موضوع مناسبی برای تحلیل و بررسی باشد. البته که همان دلیل فیلم های سینمایی را می توان در اینجا هم بیان نمود. نگاهی به فهرست سریال های خارجی نشان می دهد که آثار تبلیغ شده در فضای مجازی و رسانه ها بیشتر مورد توجه قرار می گیرند.

ریاست بچه ها

اگر منتظر کاهش آمار بازدیدکننده در بخش فیلم های سینمایی و سریال های انیمیشنی هستید به جدول های شماره پنج و شش نگاه کنید تا متوجه اشتباه تان شوید. در جدول شماره پنج، بچه رئیس با 270 میلیون دقیقه در صدر است و حتی رکورد مطرب را هم شکسته و اگر تعداد مخاطبان صدرنشین های فیلم های خارجی و داخلی را هم با هم جمع کنیم باز هم از بچه رئیس کمتر می شوند. عدد شگفت انگیزی که نشان می دهد انگار شهر و خانه در دست بچه هاست و بچه ها رئیس هستند. با تقسیم عدد بازدیدشده بر زمان فیلم بچه رئیس متوجه می شویم که نزدیک به سه میلیون نفر از بچه ها یا حتی بزرگ تر ها این فیلم را دیده اند. شاید باز هم قیاس درستی نباشد، اما براساس گزارش سال گذشته تلوبیون، عنوان پربازدیدترین برنامه کودک متعلق به محله گل و بلبل 3 با چهار میلیون و پانصد هزار بیننده بود که نشان می دهد بچه ها تمایل بیشتری به تولیدات باکیفیت داخلی دارند هرچند باز هم تاکید می شود که مقایسه کامل و دقیقی نیست. نکته جالب فهرست پنج و شش، حضور برنامه باب اسفنجی است که با وجود حاشیه و حرف و حدیث های فراوان درباره محتوای آن و همچنان توقف پخش آن از شبکه پویا، همچنان محبوب بچه ها و خانواده های آنهاست. می توان گفت مهم ترین بخش هر گزارشی، قسمت کودک و نوجوان آن است و برای رسیدن به یک تحلیل درست درباره زمان حال و آینده، حتما باید نیاز های این نسل های تازه، شناخته و برای آن فکر اساسی شود. بچه ها در شرایط فعلی گوش شان به دستورالعمل و مصوبه بدهکار نیست و شاید جنس مدیریت بر علاقه مندی های بچه ها با گذشته تفاوت چشمگیری پیدا کرده است.

رشد 41 برابری؛ چرا و چگونه؟

براساس آنچه فیلیمو در گزارشش منتشر کرده، میزان تماشای فیلم و سریال برحسب دقیقه در این پلتفرم در طول چهارسال 41 برابر رشد داشته است. یعنی از 700 میلیون دقیقه در سال 1396 به 3 میلیارد دقیقه در سال بعدش، 9 میلیارد دقیقه در سال 1398 و 29 میلیارد دقیقه در سال جاری رسیده است. پیش از این گفتیم که توجه به رسانه ها و وسایل سرگرمی در سال 99 به دلیل ورود ویروس کرونا به مراتب بیشتر از سال های قبل بوده و تمایل مردم به پلتفرم ها و حتی بازی های رایانه ای هم در این دسته قرار می گیرند. اما واقعیت این است که نمی توان و نباید به سادگی از این رشد 41 برابری گذشت. آیا این رشد نشان می دهد دوران اوج و محبوبیت تلویزیون ها به خاتمه رسیده است؟ آیا سوءمدیریت یا نبود برنامه های جذاب به صورت موقتی باعث کوچ مخاطبان به پلتفرم ها شده است؟ تلویزیون در این میزان رشد پیشرفت چه تاثیر و نقشی داشته است؟ اصلا حواسش به رقبای کوچک و بزرگش هست یا همان حکایت خرگوش و لاک پشت درحال تکرار شدن است؟ نیاز به بررسی جدی و طولانی دارد برای اینکه معلوم شود این مقدار از اقبال مردم به پلتفرم ها به دلیل کاهش برنامه های باکیفیت تلویزیون بوده یا نه. درکنار تلویزیون، مردم آنقدر وقت آزاد دارند که می توانند از وی اودی ها هم استفاده کنند یا می توان خوش بینانه به این میزان رشد نگاه کرد و آن را جزء لوازم تکثر و تنوع رسانه ای دانست و برایش جایگاه مستقلی تعریف کرد؟ ممکن است حتی نیاز به تنوع و احترام به سلایق مختلف، شرایط فعلی را رقم زده و همچنان باید خوش بین بود. در این شرایط و با چنین رشدی، نباید نگران انتقال انحصار از تلویزیون به شبکه نمایش خانگی باشیم؟ فعالیت و پیروزیت شبکه نمایش خانگی حاصل نفی انحصار صداوسیما بود و باید منتظر ماند و دید که نفی انحصار پلتفرم های داخلی چه خروجی ها و پیامد هایی خواهد داشت؟ پیش از این و در شماره های قبلی نوشتیم که بسیاری از سریال های شبکه نمایش خانگی با کمی سعه صدر و تغییر، قابل پخش در تلویزیون هستند و پخش سریال هایی مانند ساخت ایران و شوخی کردم از شبکه نسیم و پنج تلویزیون، تایید همین نکته است. مرزبندی با شبکه نمایش خانگی و القای حس رقابت و دشمنی، باعث شده دیگر این ارتباط وجود نداشته باشد و حتی در بخش های خبری مانند بیست وسی گزارش هایی علیه سریال های ایرانی این پلتفرم ها روی آنتن برود. مخاطب نیاز به تنوع محصول دارد و دیگر دوره تهدید و محدودکردن مخاطبان و رقبا گذشته و اگر تلویزیون نجنبد ممکن است سال بعد این عدد 29 میلیارد، دوبرابر شود و سهم صداوسیما تنها پیگیری محدودیت رقبا از طریق مجلس باشد.

درآمد مخابرات یا فیلیمو؟

در یکی، دو هفته گذشته خبر افزایش تعرفه اشتراک پلتفرم های فیلیمو و نماوا منتشر شد. ابتدای هفته گذشته در گزارشی به نقد آنچه رخ داده بود پرداختیم و حالا در گزارش سالانه فیلیمویی ها درباره میزان مصرف اینترنت اعدادی منتشر شده است. طبق آنچه خودشان گفته اند مخاطبان فیلیمو، هرماه بیش از 36 میلیون گیگابایت اینترنت برای دیدن فیلم مصرف کرده اند و در اسفند98 که تازه با پدیده کرونا آشنا شده بودیم رکورد حجم مصرف اینترنت در فیلیمو با بیش از 48 میلیون گیگابایت در یک ماه شکسته شد که عدد شگفت انگیزی است و عجیب تر از آن مصرف نزدیک به 1.6 میلیون گیگابایت در 28اسفند 98 بوده است. این اعداد برای فیلیمو مهم بوده، اما سوال اساسی تر این است که چه کسی از این میزان مصرف بیشتر سود می کند. بار ها درباره نحوه محاسبه درآمد این پلتفرم ها و سهم مخابرات و اپراتور ها از این میزان بازدید پیگیری کردیم و با این جواب روبرو شدیم که به دلیل تنوع اشتراکات مخاطبان و همچنین تفاوت بسته های اینترنتی مصرفی مشترکان، امکان محاسبه دقیق وجود ندارد. مثلا مشترکان شاتل به طور رایگان می توانند نماوا را نگاه کنند و مشترکان ایرانسل از تخفیف 50 درصدی برای دیدن فیلیمو استفاده می کنند؛ اما پول این میزان بازدید های میلیونی به جیب چه کسی یا چه کسانی می رود؟ درحال حاضر و برای خریدن یک بسته 5 گیگابایتی ماهانه باید نزدیک به 24 هزار تومان بدون احتساب مالیات پرداخت کرد. با این روش، هر گیگابایت نزدیک به 5 هزار تومان هزینه برای مخاطب ایجاد می کند. ممکن است روش محاسبه دقیقی نباشد، اما اگر 36 میلیون مصرف ماهانه مشترکان فیلیمو را ضرب در پنج هزار تومان بابت هر گیگابایت بکنیم به عدد حدود 180 میلیارد تومان در ماه می رسیم که مشخص نیست سهم پلتفرم ها از این عدد چقدر است و سهم مخابرات و اپراتور ها به چه میزان است؟ ای کاش همه پلتفرم ها درکنار گزارش پیروزیت های سالانه خودشان، درباره میزان هزینه و درآمدهایشان هم شفاف سازی کنند تا معلوم شود یک مشترک مثلا برای دیدن یک قسمت از سریال ملکه گدایان درمجموع چقدر هزینه می کند. از آن طرف هم مخاطب برای خرید بسته ها و استفاده از اینترنت های مختلف قدرت تصمیم گیری بهتر و بیشتری خواهد داشت.