هر آنچه که باید درباره افت تحصیلی بچه ها بدانید - مجله بای بلاگ

افت تحصیلی در بچه ها چیست؟

در جهانی رنگارنگ کودکی گاهی اوقات رنگ شادی و انرژی از صورت درس و مدرسه می رود. نمره ها مثل برگ های پاییزی رو به زردی می روند و اشتیاق برای یادگیری کم و کمتر می شود. اینجاست که پدیده افت تحصیلی خودش را نشان می دهد؛ پدیده ای که مثل مه غلیظی آینده روشنی که برای فرزندمان متصور بودیم را مبهم و ناشناس می نماید. اما دقیقا منظور از افت تحصیلی چیست و این مه غلیظ چطور ایجاد می شود؟

به زبانی ساده افت تحصیلی به معنی کاهش عملکرد دانش آموز در یک یا چند درس، نسبت به گذشته است. این کاهش عملکرد می تواند در قالب های مختلفی مثل کاهش قابل توجه نمرات، عدم تمرکز و حواس پرتی در کلاس، بی علاقگی به انجام تکالیف و شرکت در فعالیت های کلاسی و حتی در مواردی به صورت اضطراب و استرس شدید قبل از امتحانات خودش را نشان دهد. این نشانه ها مثل چراغ های خطری هستند که به ما هشدار می دهند که چیزی سر جای خودش نیست.

افت تحصیلی را می توان به ترک هایی کوچک در سد پایداری تشبیه کرد که اگر به موقع شناسایی و ترمیم نشوند، به سد اصلی آسیب جدی وارد می نمایند. اینجا سد پایدار، آینده و موفقیت فرزند ماست و ترک های کوچک، همان نشانه های اولیه افت تحصیلی هستند. والدین مطلع و هوشیار هم همان نگهبانان دلسوزی هستند که با تماشا اولین ترک ها، به فکر چاره می افتند و اجازه نمی دهند که سد آرزوهای فرزندشان فرو بریزد.

اما گاهی اوقات این افت تحصیلی به اشتباه با کاهش موقت نمرات اشتباه گرفته می شود. درست مثل اینکه یک مسابقه دو را در نظر بگیریم. ممکن است دونده ای در یک مسیر کوتاه از رقبای خود عقب بماند اما این به معنی شکست و ناکامی او در کل مسابقه نیست. مهم این است که او با انگیزه و اراده ای قوی تر به مسیر خود ادامه دهد و برای رسیدن به خط انتها کوشش کند. در خصوص افت تحصیلی هم همین طور است. ممکن است فرزند ما در یک دوره زمانی کوتاه به دلایل مختلفی مثل بیماری، و مسائل عاطفی دچار کاهش موقت نمرات شود اما این موضوع نباید ما را ناامید و دلسرد کند.

مهم این است که ما با حفظ آرامش با فرزندمان تبادل نظر کنیم، دلیل این کاهش انگیزه و افت تحصیلی را پیدا کنیم و با همکاری و همدلی برای رفع آن کوشش کنیم. فراموش نکنیم که بچه ها مثل گیاهانی هستند که برای رشد و شکوفایی احتیاج به آبکمک، نور مناسب و مراقبت دائمی دارند. با حضور گرم و حمایتگرانه خود در کنارشان، می توانیم شاهد شکوفایی استعدادها و رسیدن آن ها به قله های موفقیت باشیم.

آنالیز دلایل ایجاد افت تحصیلی در بچه ها

چه عواملی باعث می شوند که رنگ شادی و انرژی از چهره درس و مدرسه کودک ما رخت ببندد؟ برای پیدا کردن ریشه های این مساله باید با دقت و حوصله به جهانی کودکمان قدم بگذاریم. گاهی اوقات ریشه این مساله درون خانه و در روابط عاطفی خانواده پنهان شده است. مسائل خانوادگی مثل اختلافات والدین، طلاق یا فوت یکی از اعضای خانواده می تواند ضربه روحی عمیقی به کودک وارد کند و تمرکز و اشتیاق او را برای یادگیری از بین ببرد. گاهی هم این مسائل ریشه ای درونی دارند و به سلامت روان کودک باز می گردند. اضطراب، افسردگی و اختلالات یادگیری مثل موانعی نامرئی بر سر راه یادگیری قرار می گیرند و باعث افت تحصیلی کودک می شوند.

علاوه بر مسائل خانوادگی و روانی، روابط اجتماعی کودک هم نقش بسیار مهمی در انگیزه و عملکرد تحصیلی او ایفا می نماید. کودکی که در مدرسه به وسیله همسالان خود مورد آزار و اذیت قرار می گیرد احساس طردشدگی می نماید و اعتماد به نفس خود را از دست می دهد. طبیعتا کودک با این طیف از احساسات نمی تواند در فضای مدرسه احساس امنیت و آرامش داشته باشد و با تمرکز کافی به یادگیری بپردازد. بعلاوه نداشتن مهارت های اجتماعی مناسب و ناتوانی در برقراری ارتباط موثر با همسالان هم می تواند باعث انزوا و گوشه گیری کودک شده و در نهایت منجر به افت تحصیلی او شود.

از سوی دیگر، عوامل مرتبط با شیوه یادگیری و عادت های مطالعه ای کودک هم از اهمیت بالایی برخوردارند. نداشتن برنامه ریزی درسی مناسب، عدم تمرکز و حواس پرتی حین مطالعه و عدم آشنایی با روش های صحیح مطالعه و یادداشت برداری همگی از جمله عواملی هستند که می توانند باعث افت تحصیلی کودک شوند. در نهایت نباید فراموش کرد که عوامل فیزیولوژیکی مثل تغذیه نامناسب، کم خوابی و کمبود ویتامین ها و مواد معدنی مورد احتیاج بدن هم می توانند انرژی و تمرکز لازم برای یادگیری را در کودک کاهش دهند. بنابراین برای پیدا کردن ریشه افت تحصیلی در بچه ها باید با دیدی باز و چند بُعدی به تمام جنبه های زندگی او توجه کنیم.

اگر بخواهیم فهرستی از مهم ترین عوامل موثر بر افت تحصیلی بچه ها داشته باشیم، به فهرست زیر می رسیم:

• مسائل خانوادگی: اختلافات والدین، طلاق، فوت یکی از اعضای خانواده و اتفاقاتی از این دست می توانند تاثیرات منفی بر روحیه و در نتیجه عملکرد تحصیلی کودک داشته باشند.
• مسائل روانی: اضطراب، افسردگی و اختلالات یادگیری می توانند تمرکز کودک را مختل نموده و باعث افت تحصیلی شوند.
• مسائل اجتماعی: قلدری، مسخره شدن به وسیله همسالان یا نداشتن دوست می توانند باعث بی انگیزگی و افت تحصیلی در بچه ها شوند.
• روش های نادرست مطالعه: استفاده نادرست از روش های مطالعه و نداشتن برنامه ریزی درسی می توانند باعث کاهش بازدهی و افت تحصیلی شوند.
• تغذیه نامناسب و کم خوابی: تغذیه سالم و خواب کافی نقش مهمی در سلامت جسمی و ذهنی بچه ها و در نتیجه عملکرد تحصیلی آن ها دارند.

آشنایی با نشانه های افت تحصیلی در بچه ها

احتمالا از خودتا می پرسید که چگونه می توانیم قبل از اینکه ترک های کوچک سد آرزوهای فرزندمان را فرو بریزند، آن ها را شناسایی کنیم؟ افت تحصیلی مثل یک بیماری مرموز و مخفی است که ابتدا نشانه های آشکار و واضحی ندارد اما با کمی دقت و مشاهده رفتار و عملکرد کودک، می توان به وجود آن پی برد. اولین و مهم ترین نشانه، کاهش قابل توجه نمرات کودک در یک یا چند درس نسبت به گذشته است. اگر فرزند ما که همواره نمرات خوبی در درس ریاضی می گرفت، ناگهان با کاهش شدید نمره در این درس روبرو شد، باید در پی دلیل این افت ناگهانی باشیم.

علاوه بر کاهش نمرات، بی علاقگی و عدم تمرکز کودک نسبت به درس و مدرسه نیز از نشانه های هشداردهنده محسوب می شوند. اگر فرزندمان که همواره با اشتیاق برای رفتن به مدرسه آماده می شد و با هیجان از فعالیت های کلاسی صحبت می کرد، ناگهان بی میل و بی حوصله شده و تمایلی برای رفتن به مدرسه و انجام تکالیفش ندارد، باید به این تغییر رفتار مشکوک شویم. بعلاوه عدم تمرکز و حواس پرتی در کلاس درس و ناتوانی در دنبال کردن صحبت های معلم هم از دیگر نشانه های افت تحصیلی محسوب می شوند. کودکی که دچار افت تحصیلی شده است، اغلب در انجام تکالیف مدرسه هم با مشکل روبرو می شود. انجام ندادن تکالیف، بهانه تراشی برای فرار از درس خواندن و کامل نکردن تمرین ها همگی می توانند زنگ خطری برای والدین باشند.

در برخی موارد هم افت تحصیلی خود را با نشانه های فیزیکی و عاطفی مثل سردرد، دل درد، بی خوابی، پرخاشگری و اضطراب نشان می دهد. در چنین مواردی والدین باید با دقت و حوصله به حرف کودکشان گوش دهند و با مشاهده هرگونه تغییر رفتار غیرعادی در او، در اولین فرصت با یک مشاور متخصص در زمینه کودک و نوجوان مشورت نمایند. به یاد داشته باشیم که تشخیص به موقع و اقدام سریع در مراحل اولیه افت تحصیلی، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عواقب منفی آن در آینده دارد. مثل هر بیماری دیگری، هرچه زودتر متوجه بیماری شویم و درمان را آغاز کنیم، شانس بهبودی کامل بیشتر خواهد بود.

چطور می توانیم با افت تحصیلی در بچه ها مقابله کنیم؟

حال که با دقت نگهبانان دلسوز ترک های کوچک سد را شناسایی کردیم، باید آستین ها را بالا بزنیم و برای ترمیم آن اقدام کنیم. اما چطور می توانیم با افت تحصیلی فرزندمان مقابله کنیم و او را به مسیر رشد و پیشرفت بازگردانیم؟ اولین قدم برای رفع هر مسئله ای، پیدا کردن ریشه و دلیل ایجاد آن است. همانطور که گفتیم افت تحصیلی می تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ بنابراین برای پیدا کردن دلیل اصلی آن باید با دقت و حوصله به حرف کودکمان گوش دهیم، رفتار او را زیر نظر بگیریم و با او صحبت کنیم. در برخی موارد هم ضروری است با معلمان و مشاور مدرسه هم در این زمینه مشورت کنیم تا با کمک آن ها به درک بهتری از دلیل های افت تحصیلی فرزندمان برسیم.

بعد از شناسایی دلیل اصلی افت تحصیلی، نوبت به اقدام و عمل می رسد. اگر ریشه این مساله درون خانه و مسائل خانوادگی است، باید با ایجاد فضایی آرام و سرشار از عشق و محبت در خانه و بعلاوه تقویت روابط عاطفی بین اعضای خانواده، به کودک کمک کنیم تا دوباره احساس امنیت و آرامش کند. در صورتی که دلیل افت تحصیلی به مسائل روانی کودک باز می شود، باید در نخستین فرصت از یک روانشناس کودک و نوجوان کمک بگیریم و با پیگیری منظم جلسات مشاوره و درمان، به او کمک کنیم تا بر مسائلش غلبه نموده و سلامت روان خود را بازیابد.

فراموش نکنیم که مقابله با افت تحصیلی یک مسؤولیت مشترک بین والدین، معلمان و خود کودک است و با همکاری و هماهنگی این سه ضلع می توان بر این مشکل غلبه کرد. حمایت عاطفی از کودک، تقویت اعتماد به نفس در او، کمک به کودک برای پیدا کردن روش های مطالعه موثر، ایجاد فضایی آرام و مناسب برای مطالعه در خانه، معین اهداف واقع بینانه و قابل دستیابی و بعلاوه تاکید بر اهمیت کوشش و پشتکار در رسیدن به موفقیت از جمله مهم ترین اقداماتی هستند که می توانند در این مسیر به ما و فرزندمان کمک نمایند. با کمک یکدیگر می توانیم دست در دست فرزندمان، از این مسیر سخت عبور کنیم و او را به سوی آینده ای روشن و امیدبخش رهنمون شویم. به یاد داشته باشید که افت تحصیلی انتها جهان نیست و با شناسایی به موقع و انتخاب راهکارهای مناسب، می توان آن را رفع نموده و زمینه را برای رشد و شکوفایی مجدد فرزندتان فراهم کرد.

نقش مراجعه به روانشناس کودک برای مقابله با افت تحصیلی در بچه ها

نقش روانشناس کودک در این میان بسیار پر رنگ و گاهی حتی کلیدی است. همانطور که گفتیم افت تحصیلی همواره سطحی نیست و گاهی ریشه در مسائلی دارد که از چشم والدین پنهان مانده است. در این زمان مراجعه به یک روانشناس کودک متخصص و با تجربه می تواند مثل روشن کردن یک چراغ در دل تاریکی باشد.

روانشناس کودک با استفاده از ابزارها و روش های علمی و استاندارد، در پی ریشه یابی دلیل افت تحصیلی کودک می رود. او با برقراری ارتباط موثر با کودک در محیطی امن و محبت آمیز، به او کمک می نماید تا از احساسات، نگرانی ها و مسائل خود صحبت کند. گاهی مسائلی مثل اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری، مسائل توجه و تمرکز یا حتی مسائل و مسائل خانوادگی می توانند در قالب افت تحصیلی خود را نشان دهند که شناسایی و درمان آن ها احتیاجمند کمک حرفه ای یک روانشناس است.

روانشناس کودک نه تنها به شناسایی دلیل، بلکه به ارائه راهکارهای عملی و موثر برای رفع آن هم کمک می نماید. او با آموزش مهارت های مقابله با استرس و اضطراب، تقویت اعتماد به نفس و خودباوری در کودک، آموزش روش های صحیح مطالعه و برنامه ریزی، و بعلاوه همکاری با والدین و معلم ها برای فراهم کردن محیطی حمایتگر و مناسب برای یادگیری کودک، او را در مسیر بهبود شرایط تحصیلی و شکوفایی استعدادهایش کمک می نماید.

به یاد داشته باشیم که مراجعه به موقع به روانشناس کودک در مواقع لازم نشانه ضعف یا وجود مشکل حاد در کودک نیست، بلکه اقدامی هوشمندانه و مسؤولانه از سوی والدین مطلع و دلسوزی است که در پی برترین راه برای کمک به فرزندشان هستند تا بتواند با انرژی و موفقیت بیشتری در مسیر زندگی گام بردارد.

کلام آخر

همانطور که خواندید، افت تحصیلی در بچه ها مثل زنگ خطری است که بی توجهی به آن می تواند پیامدهای ناخوشایندی را در پی داشته باشد. اما این انتها ماجرا نیست! با شناسایی به موقع علائم، پیدا کردن ریشه و دلیل اصلی افت تحصیلی و در نهایت اقدام و حمایت مناسب و به موقع می توان این مساله را به طور موثر مدیریت و رفع کرد.

به یاد داشته باشیم که هر کودک یک جهانی منحصربه فرد است و دلیل های ایجاد افت تحصیلی می تواند در هر کودکی متفاوت باشد. بنابراین رویکرد ما هم باید متناسب با شرایط و احتیاجهای خاص هر کودک تنظیم شود. گاهی گفت وگویی صمیمانه و ایجاد تغییراتی در روش مطالعه کافی است و گاهی هم احتیاج به مداخلات تخصصی یک روانشناس کودک احساس می شود.

والدین دلسوز و مطلع، معلم های شکیبا و همدل و در صورت احتیاج، روانشناس کودک متخصص و با تجربه، سه رکن اصلی در مسیر مقابله با افت تحصیلی و همراهی کودک به سوی موفقیت هستند. با اتحاد و همکاری این سه گروه، می توان امید داشت که هیچ کودکی در مسیر رشد و شکوفایی خود به واسطه افت تحصیلی متوقف نشده و آینده ای سراسر موفقیت و شادی را تجربه خواهد نمود.